اصلاح الگوی مصرف

پژوهش های علمی

چهارشنبه 88/9/11 4:34 عصر| | نظر

برای اصلا‌ح الگوی مصرف چه می‌کنیم؟

خبرگزاری فارس:با رکورد‌شکنی در اتلاف انرژی با تاکید مسوولان کشوری بر اصلاح الگوی مصرف در سال جدید این موضوع با اهمیت که به فراموشی سپرده شده بود، جان تازه‌ای گرفت تا مدیران با حساسیت ویژه‌ای در برنامه‌های خود به آن توجه کنند.

با رکورد‌شکنی در اتلاف انرژی با تاکید مسوولان کشوری بر اصلاح الگوی مصرف در سال جدید این موضوع با اهمیت که به فراموشی سپرده شده بود، جان تازه‌ای گرفت تا مدیران با حساسیت ویژه‌ای در برنامه‌های خود به آن توجه کنند.
به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین راهکارهای کنترل و کاهش مصرف انرژی در کنار روش‌های استفاده از سوخت‌ها و انرژی‌های جایگزین، اصلاح الگوی مصرف باشد؛ به نحوی که این عنوان ساده شاید با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو باشد که براحتی محقق نشود؛ اما بی‌شک توجه در سطح کلان به این موضوع می‌تواند گره‌گشای بخشی از مشکلات مصرف انرژی در کشور بویژه در سطح شهری و صنعتی باشد. خوشبختانه توان علمی و کارشناسی برای تحقق این شعار در کشور وجود دارد و باید دید برای اجرای این مبحث در عمل چقدر کارآمد و اثرگذار برنامه‌ریزی خواهد شد.
تعاملات موجود میان انسان و محیط زیست، سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی را به سوی برنامه‌ریزی‌های سازگار با محیط زیست سوق داده است؛ زیرا تاکنون آشکار شده است که توسعه بدون برنامه‌ریزی میسر نخواهد بود و هر قدر برنامه‌ریزی بیشتر مبتنی بر واقعیت‌های عینی و توان‌های بالقوه طبیعی باشد، حصول به اهداف از‌پیش‌تعیین‌شده آن ممکن‌تر می‌شود.
بر همین اساس و در راستای برنامه‌ریزی هدفمند برای حفاظت از محیط زیست، مدیریت صحیح و نظارت بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی، تدوین الگویی مناسب مصرف ضروری به نظر می‌رسد.
عمید مرندی، عضو هیات مدیره انجمن متخصصان محیط زیست ایران در این رابطه می‌گوید: برای تدوین الگوی مناسب مصرف و قابل اجرا بهترین راهکار رجوع به تجربیات، عملکردها و دستورالعمل‌هایی است که تاکنون مورد استفاده بوده و راه‌حل‌های کلیدی از آنها سرچشمه می‌گیرند، به طوری که مدیریت محیط زیستی در اجرای موثر وظایف خود، متکی به برخی اصول علمی و روش‌های کاربردی است که از طریق آنها می‌تواند به اهداف عالی اصلاح الگوی مصرف نائل آید.
وی با اشاره به این‌که مدیریت محیط زیستی موثر در راستای اصلاح الگوی مصرف، به کسب و کار و تجارت معنا می‌بخشد، می‌افزاید: سازمان‌های موفق و کارآمد هم‌اکنون مدیریت محیط زیستی را جدی گرفته‌اند‌ و همسو با اصلاح الگوی مصرف بویژه در بخش انرژی که از چالش‌های اساسی کشور است، به نحوی عکس‌العمل نشان می‌دهند که آینده خود و عوامل وابسته به خود را تضمین می‌کنند.
وی تاکید می‌کند:‌ باید توجه کرد که فشارهای محیط زیستی و واقعیت‌های عینی از طریق قانون، پیشرفت‌های فنی و تغییرات بازار و حتی مصرف‌کنندگان اعمال می‌شوند، به نحوی که انتخاب برای بخش صنعت جز حرکت در مسیر جهانی میسر نخواهد بود.
به این ترتیب، کارشناسان برای اصلاح الگوی مصرف تاکید می‌کنند که برای اعمال مدیریت محیط زیست باید فاکتورهای گوناگونی را در نظر گرفت و با اصلاح روش‌های مصرف یا استفاده از آنها به سرمنزل مقصود رسید.

مدیریت مصرف انرژی
مدیریت محیط زیست درساده‌ترین شکل خود باید 3 وظیفه را شامل تشخیص اهداف، تعیین امکان تحقق آنها و تدوین و اجرای راهکارها برای انجام اموری که برای اصلاح الگوی مصرف امکان‌پذیر باشد، در نظر بگیرد.
به اعتقاد عمید مرندی، برای اجرای راهکارهای نوین مدیریت محیط زیستی باید توجه کرد که در محیط کار همه چیز قابل تغییر است؛ از تمایلات دست‌اندرکاران محیط زیست گرفته تا نظرات عمومی و قابلیت‌های بشری، لذا مدیر محیط زیستی باید انعطاف‌پذیر، سازشگر و با ذکاوت باشد.
وی می‌گوید:‌ مدیریت محیط زیستی علاوه بر پیش‌بینی‌هایی که در زمینه اجرای موارد مورد نظر کارشناسی دارد، باید متکی بر دستاوردهای پذیرفته شده علمی، استفاده از تکنیک‌های مدل‌سازی، شبیه‌سازی و تخمین باشد و به این وسیله مساله را شناسایی و مکانیسم‌های جبرانی را محقق کند.
عضو هیات مدیره انجمن متخصصان محیط زیست ایران می‌افزاید: هم‌اکنون مدیریت محیط زیستی می‌تواند با ابزارهای مدیریتی نوین، فرآیندهای نظارت، جمع‌آوری اطلاعات، ارزیابی میزان اثرات، پردازش اطلاعات، تصمیم‌گیری و ارتباطات وضعیت مصرف انرژی و دیگر منابع را بهبود بخشد. به طوری که مدیران محیط زیستی همواره با مسائل در حال رشدی روبه‌رو هستند و به این دلیل نیاز به امکانات کمکی بیشتری دارند.
دنیای امروز که بدون حفظ منابع زیستی معنی ندارد، به سمتی پیش می‌رود که مدیران محیط‌زیستی باید هر چه بیشتر از روش‌های تصمیم‌گیری سنتی دور شده و به روش پیش‌بینانه نزدیک شوند. این در حالی است که امروزه در جوامع بشری، توسعه با به کارگیری انرژی بیشتر میسر می‌شود و در روند توسعه، انسان خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، اجتماعی و سنتی محیط خود را دگرگون می‌کند و این امری اجتناب‌ناپذیر است.
تولید، انتقال و مصرف انرژی، اثرات مهمی را در محیط زیست زمین برجای می‌گذارد. امروزه سیاست‌های تولید و به کارگیری انرژی در مسائل محیط زیستی محلی و منطقه‌ای، نقش محوری را به عهده دارند. بنابراین ضرورت تعیین رابطه پیچیده مسائل محیط‌زیستی با انرژی، بیش از پیش ملموس شده است.
مرندی، کارشناس ارشد محیط زیست می‌گوید:‌ پیشرفت و توسعه جوامع پیشرو با استفاده از انرژی در مقیاس وسیع به منظور تقویت سیستم تولید مدرن میسر شده است به طوری که انرژی زیربنایی قوی‌ای را برای پیشرفت اقتصادی بنا می‌نهد و نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود زندگی بشر دارد.
از آغاز تاریخ، بشر در مقیاس جهانی بار فراوانی را به محیط زیست تحمیل کرده و نباید اجازه داد که صدمه به محیط زیست جهانی که بشر بقا و حیات خود را مرهون آن می‌داند به نقطه‌ای برسد که راه بازگشت و جبرانی وجود نداشته باشد و بهترین راهکار اصلاح الگوی مصرف از طریق مبانی علمی و پژوهشی می‌باشد.
به این ‌سبب است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی باید درخصوص نقشی که انرژی برای دستیابی به توسعه پایدار به عهده دارد، عمیقا تفکر کنند. در این خصوص حفظ محیط زیست که قابل جایگزینی نیست، باید دقیقاً مد نظر قرار گیرد و سعی شود چرخه نابهنجاری که بیشتر به دلیل مصرف ناصحیح به شکل چرخه رشد اقتصادی، استفاده از انرژی و مشکلات محیط زیستی رشد یافته، از میان برود.
امروزه سیاست‌های تولید و به کارگیری انرژی در مسائل محیط زیستی محلی و منطقه‌ای نقش محوری را به عهده دارندعضو هیات مدیره انجمن متخصصان محیط زیست ایران، می‌افزاید:‌ انرژی در حیات اقتصاد صنعتی جوامع، نقش زیربنایی را ایفا می‌کند، به این معنا که هرگاه انرژی به مقدار کافی و بموقع در دسترس باشد، توسعه اقتصادی نیز میسر خواهد بود.
مرندی معتقد است:‌ منابع خدادادی درکشور ایران با قیمت‌هایی به مراتب نازل‌تر از دیگر کشورها و با سهولت بیشتری به مصرف‌کننده عرضه می‌شود. میزان مصرف و اتلاف انرژی در ایران به مراتب بالاتر از کشورهای صنعتی است و وضعیت مصرف انرژی در کشور ایران با اصول مربوط به ارتقای بهره‌وری و بازدهی انرژی در جهان، مغایرت دارد.
این کارشناس ادامه می‌دهد: ‌آیا این بهره‌برداری به این شکل ادامه خواهد داشت یا مسوولان دلسوز نظام باید به دنبال راهکارهایی در راستای اصلاح الگوی مصرف باشند؟ مسلماً منابع انرژی‌ مانند تمامی پدیده‌های طبیعی دیگر در حال کاهش هستند و از آنجایی که دیگر حتی تصور زندگی عادی انسان امروزی بدون استفاده از منابع انرژی ممکن نیست، بحران احتمالی را قبل از وقوع باید از طریق مدیریت محیط زیستی اصلاح الگوی مصرف علاج کرد و همزمان با توسعه فناوری‌های نوین به سرمایه‌گذاری در روش‌های استفاده بهینه از انرژی و گسترش آنها فکر و سپس عمل کرد.

بهینه‌سازی مصرف انرژی
هیچ یک از اعمال انسان، بازدهی صد درصد ندارد از این رو استفاده بهینه و ممانعت از هدر رفتن امکانات امری اساسی است. این نکته هنگامی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که موضوع انرژی مطرح شود. منظور از بهینه‌سازی مصرف انرژی، انتخاب الگوها و اتخاذ و به کارگیری روش‌ها و سیاست‌هایی در مصرف درست انرژی است که از نقطه نظر اقتصاد ملی مطلوب باشد و استمرار وجود و دوام انرژی و ادامه حیات و حرکت را تضمین کند.
به گفته مرندی، در این چارچوب تعیین سهم صورت‌های مختلف انرژی در سبد انرژی هر جامعه با توجه به امکانات درازمدت آن جامعه صورت می‌گیرد.
همچنین به کارگیری پربازده‌ترین شیوه استفاده از آنها که متضمن کاهش تخریب منابع انرژی و نیز کاهش تأثیرات سوء ناشی از استفاده ناصحیح از انرژی است، بر عوامل دیگر حیات و محیط زیست مدنظر است، این استفاده درست و بجا از انرژی، نه‌تنها متضمن استمرار حیات و توسعه پایدار جامعه است، بلکه به بقای انرژی برای همگان و نسل‌های آتی و مانعی برای تولید و گسترش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف نادرست انرژی منجر خواهد بود.
علاوه بر بار اقتصادی عوامل دیگری نیز وجود دارد که ضرورت اصلاح الگوی مصرف انرژی را تبلور می‌بخشد که استفاده بی‌رویه از انرژی‌های فسیلی و افزایش آلودگی‌های محیط زیستی و بالا بودن رشد جمعیت و نیاز به تقاضای بیشتر انرژی از آن جمله است.
باید توجه کرد که منابع انرژی به دلیل تجدیدناپذیر بودن آن محدودیت دارند و امروزه وجود سیستم بازیافت انرژی یکی از ضرورت‌هایی است که کشورهای توسعه یافته به آن سو در حال حرکت هستند.
متاسفانه علاوه بر بخش خانگی که نیازمند اصلاح الگوی مصرف هستند، شاید صنایع و کارخانجات فرسوده نیازمند توجه بیشتری برای تغییر فناوری و تکنولوژی‌های خود هستند تا از هدررفت انرژی جلوگیری شود و تنها به اقتصاد ملی و درآمدهای نفتی متکی نباشند.
افزایش گازهای گلخانه‌ای و باران‌های اسیدی تنها بخش کوچکی از اثرات زیست محیطی استفاده نادرست از انرژی است که به تولید آلاینده‌های زیست محیطی منجر می‌شود و در سطح کلان اثرات زیست محیطی ناشی از مصرف ناصحیح انرژی جبران‌ناپذیر خواهد بود.
کارشناسان معتقدند مصرف درست و کارآمد علاوه بر این‌که از هدر رفتن ذخایر با ارزش انرژی پیشگیری می‌کند، آلودگی را نیز کمتر و محیط زیست را سالم‌تر می‌کند.
در حقیقت اصلاح الگوی مصرف به طور غیرمستقیم نیز می‌تواند مفید فایده واقع شود. به طور مثال، کاهش ناراحتی و بیماری‌های مجاری تنفسی، سرفه، سردرد افزایش توان کاری بدن، کاهش ناراحتی‌های قلبی و گردش خون در انسان سبز شدن برگ‌ها، رشد و نمو گیاهان و افزایش محصولات در نباتات از اثرات کاهش و از بین رفتن اکسیدهای گوگرد و نیتروژن و مونواکسید کربن که آلاینده‌های حاصل از مصرف نادرست سوخت‌های فسیلی هستند، بر انسان‌ها و گیاهان تاثیر میگذارد.
از طرف دیگر کاهش و از میان رفتن گازهای گلخانه‌ای و نیز باران‌های اسیدی که باعث از بین رفتن مناطق سبز و گونه‌های گیاهی و جانوری و گرم شدن هوای زمین می‌شود، نمونه‌ای دیگر از اثرات اصلاح الگوی مصرف و بهینه شدن استحصال و مصرف انرژی است.
به این ترتیب، ضرورت اصلاح الگوی مصرف در تمام بخش‌ها بویژه انرژی بر کسی پوشیده نیست و باید در انتظار سیاست‌های برنامه‌های عملی دولت و مسوولان برای تحقق این شعار ارزشمند بود.

نویسنده: حمیده سادات هاشمی

منبع: روزنامه جام جم 
 

اخبار و گزارش ها

چهارشنبه 88/9/11 4:34 عصر| | نظر

اقدامات صورت گرفته دربخش پالایشگاهی برای اصلاح الگوی مصرف

 خبرگزاری فارس: مدیر عامل پالایشگاه لاوان گفت: من معتقدم برای محقق کردن اصلاح الگوی مصرف باید در جهت بهینه‌سازی ظرفیت، تأسیسات، خطوط انتقالی و مقاوم سازی ساختمان‌ها و مخازن گام برداشت چرا که با انجام عملیات زیربنایی قادر به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری خواهیم بود.

هاشم نامور در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، اظهار داشت: پالایشگاه لاوان به عنوان تنها پالایشگاه نفت جزیره لاوان در دل " خلیج فارس " به مساحت 80 کیلومتر واقع شده است، بر این اساس با توجه به شرایط جوی و محیطی این منطقه در جهت اصلاح الگوی مصرف، بهینه‌سازی ظرفیت را که از پیشرفت فیزیکی 50 درصدی برخوردار است و بسیاری از برنامه‌های دیگر را در دستور کار خود قرار داده‌ایم.
وی ادامه داد: عمده کارکنان این پالایشگاه بومی و بالغ بر هزار و 200 نفر هستند، شرکت‌هایی که در این جزیره به فعالیت مشغول هستند شامل شرکت‌‌های لاوان، پخش و شرکت نفت فلات قاره است، تمامی کارکنان شاغل در شرکت‌های مذکور متشکل از متخصصان داخلی می‌باشند ضمن آنکه تمامی پروژه‌های در دست انجام توسط نیروهای داخلی تعریف و محقق می‌شود.
وی افزود: ظرفیت پالایش نفت خام این پالایشگاه حدود 30 هزار بشکه در روز است ضمن آنکه غیر از نفت در این پالایشگاه گاز مایع، بنزین، نفت گاز و نفت کوره در دست تولید می‌باشد.
مدیر عامل پالایشگاه لاوان ضمن تأکید به این موضوع که نفت کوره تولیدی پالایشگاه لاوان صادر و بنزین، گاز مایع و نفت گاز جهت مصارف داخلی هزینه می‌شوند، تصریح کرد: بنزین تولیدی این پالایشگاه از درجه اکتان استاندارد یعنی 87 برخوردار و جهت استفاده در جایگاه‌های کشور تحویل داده می‌شود.
وی با تأکید بر این مطلب که با مشکل چندانی جهت تولید مواجه نیستیم، خاطرنشان کرد: البته در صورتی که نیاز به بهینه‌سازی یا تحکیم ‌بخشی تأسیسات احساس شود سعی خواهیم کرد که قطعات مورد نیاز را در جهت حمایت از تولید داخل از تولیدکنندگان میهنی تأمین کنیم.
وی گفت:‌ این پالایشگاه نفت خام مورد نیاز خود را از شرکت فلات قاره دریافت و بخشی از نفت خام دریافتی را صادر و بخشی را نیز به قصد تأمین نیازهای کشور پالایش می‌کنیم.
نامور تأکید کرد: برای گذر از کاستی‌ها و برون رفت از مشکلات پیش‌رو طرح‌های بسیار زیادی در این پالایشگاه انجام شده است که از آن جمله می‌توان به حدود صد پروژه در دستور کار اشاره کرد.
وی ضمن اشاره به این موضوع که اهم پروژه‌های مذکور محقق شده است، ادامه داد: از مهم‌ترین پروژه‌های در دست انجام این پالایشگاه می‌توان به طرح بهبود فرآیند بهینه‌سازی ظرفیت که متشکل از چهار پروژه بزرگ است، اشاره کرد. در این مسیر بعد از گذر از مراحلی همچون مطالعات امکان‌سنجی، طراحی بنیادی، ارزیابی محیط زیست و اخذ تأییدیه سازمان محیط زیست‌، اجرای پروژه به روش EPC در دستور کار قرار گرفت.
وی ارتقاء کمیت و کیفیت فرآورده‌ها، تغییر الگوی تولید و سیانت از محیط زیست را از عمده دلایل و اهداف مهم اجرای این پروژه‌ها برشمرد و متذکر شد: تولید فرآورده‌های این پالایشگاه بر اساس آخرین استاندارد روز دنیا " استاندار یورو 5 " می‌باشد، در قالب پروژه‌ مذکور چهار پروژه اصلی گنجانده شده است که احداث واحدهای تقطیر در جو یا در خلع با پیشرفت فیزیکی 73 درصد و احداث واحدهای تحت لیسانس بازیر بخش‌هایی مانند واحد هیدروتصفیه، واحد هیدرژن و واحد نفتای سبک و بنزین سازی دوم، واحد گوگرد زدایی سوخت جت و نفت گاز و واحد بازیافت گوگرد با پیشرفت فیزیکی 38 درصد و احداث سرویس‌های جانبی که شامل احداث 12 مخازن ذخیره‌سازی فرآورده‌ها، ساخت دیگ‌های بخار و ساخت دستگاه‌های تولید برق و آب که از پیشرفت فیزیکی 49 درصدی برخوردار هستند.
مدیر عامل پالایشگاه لاوان تصریح کرد: یکی دیگر از پروژه‌هایی که در اصلاح الگوی مصرف و کاهش هزینه‌های تولید تا حجم زیادی می‌تواند مشکلات پیش‌روی ما را تعدیل کند پروژه احداث تعویض خطوط لوله‌های انتقال است چرا که انجام این مهم تا کنون توسط کشتی‌ها به دلیل تنگناهای عملیاتی ما را با مشکلات عدیده‌ای مواجه ساخته بود بر این اساس به منظور تسریع در عملیات و برطرف ساختن تنگناهای عملیاتی و کاهش زمان بارگیری انجام این پروژه در دستور کار قرار گرفته است.
وی ادامه داد:‌ در این راستا احداث خطوط لوله جدید بر روی اسکله و دو خط لوله در بستر دریا به طول دو کیلومتر با ظرفیت انتقالی هزار تن برای هر کدام از خطوط در دستور کار پالایشگاه قرار گرفت که با محقق ساختن این پروژه ما قادر خواهیم بود هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ هزینه‌ای و نیز پیشگیری از هدرروی در تمام بخش‌های اعم از بارگیری و انتقال با درایت برنامه‌های منسجم و اجرایی را تعریف و با کاهش هزینه‌های کلان در جهت اصلاح الگوی مصرف گام برداریم.
نامور تأکید کرد: حجم تولید بنزین این پالایشگاه در حال حاضر یک میلیون و 50 هزار لیتر و تولید سوخت جت در زمان مقرر حدود یک میلیون لیتر برآور شده است.
وی با اشاره به این موضوع که تمامی پروژه‌های در دست انجام این پالایشگاه تا پایان سال 89 محقق و راه‌اندازی خواهد شد، خاطرنشان کرد:‌ به غیر از پروژه‌های یاد شده پروژه دیگری به منظور مقاوم سازی تأسیسات و بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌ها در برابر زلزله در دست اجراست که این پروژه در تمامی بخش‌های ابنیه‌ای " ساختمانی " مخازن و تأسیسات در دستور کار قرار گرفته است که به لحاظ پیشرفت فیزیکی در مرحله 40 درصدی می‌باشد.
 
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8808070731

نقد ها ونظر ها

چهارشنبه 88/9/11 4:32 عصر| | نظر

‌‌عادت به مطالعه، مصداق‌ اصلاح الگوی مصرف است.

خبرگزاری فارس: رییس حوزه هنری در نخستین جشنواره رسانه‌ای کتاب سوره مهر گفت: یکی از مصداق‌های اصلاح الگوی مصرف، تلاش برای ایجاد عادت به مطالعه است تا مهمترین سرمایه انسان‌ها یعنی عمرشان در بهترین راه که کسب دانش و معرفت است، استفاده شود.
به گزارش پایگاه خبری حوزه هنری، حسن بنیانان، رییس حوزه هنری که در نخستین جشنواره رسانه‌ای کتاب سوره مهر سخن می گفت، با بیان این مطلب افزود: فرآیند شکل گرفته در تولید آثار ادبی و انتشار و توزیع و فروش آثار مکتوب حوزه هنری نشان داد که اگر محتوای ارزشمندی از تلاش هنرمندان متعهد در قالب‌های مناسب به اثری هنرمندانه تبدیل شود و نیروهای متعهدی صادقانه و با انگیزه‌های فرهنگی مسیر طراحی، چاپ، بسته بندی، توزیع، نظرسنجی و خبررسانی را در قالب یک مدیریت دلسوزانه سامان دهند، شاهد تحول در سرانه کتابخوانی خواهیم بود.
بنیانیان با تاکید بر لزوم مدیریت و تلاش تخصصی و صادقانه در عرصه کتاب و کتابخوانی ادامه داد: در همین شرایطی که به نظر می‌رسد، فرهنگ مناسب کتابخوانی به اندازه کافی در کشور رشد نکرده است، می‌توان ظرف دو سال، ترازهای چاپ کتاب را از مرز 30 تا40 چاپ گذراند و هر روز افراد تازه‌ای را مشتاق مطالعه ادبیات متولد شده در سال های بعد ازانقلاب اسلامی ساخت. چنانچه می بینیم که امروز حوزه هنری افتخاردارد پذیرای صدها مشترکی باشد که به صورت سازمان یافته مشتاق مطالعه کتاب های انتشارات حوزه هستند.
وی تصریح کرد: این موفقیت که با عنایت الهی و با پشتوانه خاطرات ایثارگران و مبارزان قبل از انقلاب حاصل شده است نشان می‌دهد که بخش اصلی کمبود مطالعه به کاستی‌های موجود در فرایند و محتوای تولید آثار برمی‌گردد.
رییس حوزه هنری،خطاب به مشترکان انتشارات سوره مهر اشاره کرد: آنان که لذت مطالعه را چشیده‌اند باید اشاعه فرهنگ مطالعه را در اطرافیان، دوستان و همکاران خود، وظیفه انسانی و اسلامی بدانند و هر گاه کتاب ارزشمندی یافتید،بکوشند تا با تشویق آنها به کتابخوانی این خدمت را به همه عزیزانی که دوستشان می دارند، هدیه کنند و بپذیریم که این اقدام از مصادیق قطعی امر به معروف و بر همه ما واجب است.
در آغاز این جشن، پیام سید محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی قرائت شد که در فرازی از این پیام خطاب به نویسندگان کتاب‌های سوره مهر آمده است: چه سعادتی که تو در این جشن به آنان دوست تر می‌شوی که برای تو خالق آثار زیادی بودند، آنهایی که با تو همدل وهم زبان و هم کیش‌اند و در ماموریت فرهنگی با تو اشتراک دارند و حوزه هنری بازوی توانمندی است برای ارشاد و ...
همچنین در این جشن، مرتضی سرهنگی، مسوول دفتر ادبیات وهنر مقاومت حوزه هنری، ضمن بیان خاطره کوتاهی از دوران جوانی خود که به عنوان خبرنگار و گزارشگر در اردوگاه‌های اسرای عراقی در ایران حضور داشت، درباره تولیداتی که در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده‌اند، عنوان کرد: ادبیات انقلاب و جنگ از دارایی‌های اصیل، شرافتمندانه و معصوم این سرزمین است که همه هزینه‌های آن را، مردم خودشان پرداخته‌اند.
سرهنگی اضافه کرد: ادبیات ما در هر دو حوزه انقلاب و دفاع مقدس در حال بلوغ است و خاطراتی که در آثار نویسندگان گردآوری شده تجربه‌های فردی است و این فرد حاصل جمع امید و ناامیدی‌هایی است که ملت ما از سرگذرانده است. در واقع آنچه خلق شده است، حاصل جمع تلاش یک ملت است.
محمد حمزه‌زاده، مدیر عامل انتشارات سوره مهر نیز با اشاره به وضعیت نشر کتاب در کشور گفت: آن طور که خیلی‌ها تصور می‌کنند وضعیت مطالعه در کشور چندان ناهنجار نیست و ما به تجربه، به این تعریف رسیده‌ایم که در مثلث مصرف کتاب که از سه راس تولید، توزیع و اطلاع‌رسانی تشکیل می‌شود اگر درباره یک کتاب، درست اطلاع‌رسانی و تبلیغ کنیم، آن اثر، مشتری خود را پیدا می‌کند.
حمزه‌زاده ادامه داد: البته توجه به جامعه هدف و اعتنا به نیاز مخاطب مهمترین شاخصه در حفظ مخاطب است و اینکه جامعه درهر زمان ومکانی به چه موضوعی نیاز دارد باعث می‌شود معضل فقر کتابخوانی درکشور تا اندازه زیادی مرتفع شود.
در بخش‌های دیگراز این جشن علی اکبر قاضی زاده، روزنامه نگار پیشکسوت و استاد دانشگاه و محمدرضا سرشار، سخنرانی کردند.
در ادامه از برگزیدگان رسانه‌ها در بخش‌های مختلف که در انعکاس فعالیت‌های انتشارات سوره مهر در رسانه‌های خود تلاش کردند، تجلیل شد و در این میان از آرش شفاعی، علی محمد مودب، ابراهیم اسماعیل اراضی، نسترن پور صالحی، احسان ناظم بکایی و آزاده صالحی با اهدا تندیس، لوح سپاس و هدایایی قدردانی شد.
افتتاح رسمی فروشگاه مرکزی سوره مهر، اهدای جایزه به مشترکان کتاب سوره مهر و پخش فیلم سینمایی دلخون از دیگر بخش‌های این مراسم بود.
نخستین جشنواره رسانه‌ای کتاب سوره مهر، یکشنبه اول آذر با حضور مسوولان، نویسندگان و مشترکان کتاب سوره مهر در تالار اندیشه حوزه هنری، برگزار شد.

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8809021685 
 
 

الگوهای موفق مصرف

چهارشنبه 88/9/11 4:31 عصر| | نظر

‌بهینه‌سازی در ساختمان سازی صنعتی

خبرگزاری فارس:امسال که از سوی مقام معظم رهبری به نام اصلاح الگوی مصرف نام گرفته، اصلاح این الگو در حوزه ساختمان می تواند در اقتصاد کلان کشور بسیار موثر باشد.

بخش ساختمان در کشور ما بزرگترین بخش اقتصادی است و اگر چه ما با اقتصاد نفت و انرژی تعریف می‌شویم، اما گردش بخش ساختمان بسیار وسیع است. به گفته کارشناسان این بخش بطور مستقیم و غیرمستقیم در ایجاد اشتغال موثر است و فعال بودن و رونق آن می‌تواند به شکوفایی صنایع کشور بینجامد.

بدیهی است که ساخت و ساز اصولی به معنای استفاده درست و بهینه از مصالح ساختمانی، منابع مالی، زمان وانرژی سبب میشود سرمایه گذاریهای عظیم انجام شده در احداث ساختمانها به هدر نرود و در واقع بتوانیم بر منابع و زمان مدیریت داشته باشیم.
امسال که از سوی مقام معظم رهبری به نام اصلاح الگوی مصرف صورت گرفته، اصلاح این الگو در حوزه ساختمان میتواند در اقتصاد کلان کشور بسیار موثر باشد. از این رو مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن در راستای وظایف خود توصیه‌ها و پیشنهاداتی را برای استفاده صحیح از مصالح پر مصرف ساختمانی و بهینه‌سازی مصرف انرژی ارائه داده است.
با استفاده از روش‌های صحیح تولید، حمل و استفاده از اتلاف و دور ریز مصالح جلو گیری شود. از مصالح ساختمانی با کیفیت مناسب، استاندارد و با دوام استفاده شود تا از تخریب زود رس جلو گیری به عمل آید. در این صورت مقدار مصالح مورد نیاز برای بازسازی و یا عملیات تعمیر کتهش یافته و در نتیجه در مصرف مصالح و در مصرف سوخت برای تولید آن صرفه‌جویی شود.
از قطعات بنایی استاندارد و با کیفیت مطلوب (مانند آجر، بلوکهای سیمانی و گچی) استفاده شود تا هنگام تخلیه و حمل و نقل از خرد شدن آنها جلوگیری به عمل آید و در نتیجه از هدر رفتن منابع طبیعی و نهایتاً مصرف انرژی برای تولید بیشتر جلوگیری شود.
مصالحی مانند سیمان، گچ، آهک و سنگدانه در بسته بندیهای کوچک برای تعمیرات و کارهای بنایی عرضه شود.
از قطعات بنایی مانند بلوکها و پنلهای مدولار در ساخت و ساز استفاده شود. با استفاده از واحدهای مدولار، بدون شکستن و بریدن مصالح ساختمانی و ایجاد ضایعات دیوار، سقف و کف اجرا شود.
نظارت جدی و دقیق بر اجرای عایقکاری حرارتی ساختمان مطابق با مبحث 19 مقررات ملی صورت گیرد.
برای اجرا کنندگان اصولی عایقکاری حرارتی تشویق‌های لازم در نظر گرفته شود.
از ضایعات و اوارهای ساختمانی در ساخت و ساز به ویژه در راه‌سازی استفاده شود.
استفاده از سیستمهای پیش ساخته در ساخت و ساز به ویژه در راه‌سازی رایج شود تا از مصرف انرژی و مصرف مصالح جلوگیری به عمل آید.

سیمان
-از سیمان بنایی استاندارد در بخش‌هایی از ساختمان که نیاز به مقاومت زیاد ندارد، مانند تهیه ملات برای چسباندن قطعات بنایی به یکدیگر، درز بندی، بندکشی و اندودکاری استفاده شود.
-از مواد معدنی مانند سنگ آهک و پوزولان به منظور جایگزین کردن بخشی از سیمان برای تولید سیمانهای آمیخته و سیمان بنایی استفاده شود. با استفاده از این مواد در مصرف سوخت صرفه‌جویی زیادی به عمل می‌آید، چون سیمان در دمای بسیار زیاد 1400 درجه سلسیوس و با صرفه مقادیر زیادی سوخت فسیلی تولید می‌شود.
- از سیمان پوزولانی در کارهای ساختمانی و عمرانی استفاده شود. پوزولان‌های طبیعی مانند خاکسترهای آتشفشانی و پوزولانی‌های مصنوعی مانند سرباره کوره ذوب آهن در کشور فراوان در دسترس است.
-انبار کردن سیمان باید به گونه ای صورت گیرد که نم و هوای نمناک به آن نرسد.
-نگه‌داری سیمان فلهای، فقط در سیلو مجاز است.
- در مناطقی که رطوبت نسبی هوا از 90 درصد بیشتر است، سیمان نباید بیش از شش هفته در کیسه و بیش از سه ماه در سیلوهای مناسب نگه داری و ذخیره شود، در غیر این صورت، سیمان باید قبل از مصرف آزمایش شود.

شن و ماسه
-هنگام حمل لازم است شن و ماسه پوشانده شود یا داخل مخزنی قرار گیرد تا از اتلاف آن جلو گیری به عمل آید.
- چنانچه مشخصات سنگدانه شکسته بازیافتی از نخاله‌های ساختمانی با ویژگی‌های استاندارد سنگدانه بتن مطابقت داشته باشد، می‌توان در ساخت و بتن غیر سازه‌ای از آن استفاده کرد. به این وسیله به کاهش مصرف سوخت و مواد اولیه و همچنین حفظ محیط زیست کمک می‌شود.
- با استفاده از شن و ماسه با دانه‌بندی استاندارد میتوان در مصرف سیمان صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای به عمل آورد.

ملات بنایی
- در مورد ملات خشک آماده و روش کار و مزایای استفاده از آن فرهنگ‌سازی شود. به این وسیله از هدر رفتن مصالح ساختمانی به میزان زیادی جلو گیری می‌شود.
- -برای جلو گیری از ایجاد ضایعات هنگام تهیه و حمل ملات (و همچنین بتن) باید دقت شود که این مصالح از آسیب ناشی از یخبندان، باران، آفتاب و سایر عوامل جوی محافظت گردد.
- - از سیمان بنایی(با میزان کمتر سوخت مورد نیاز هنگام تولید) برای ساخت ملات بنایی استفاده شود.
- -برای جلو گیری از خوردگی فلزات به ویژه سرب، روی و آلومینیوم در تماس با ملات‌های آهکی، آنها را باید بیش از اجرا با مواد مناسب مانند قیر اندود کرد.
- - از شستن آجر کاری (که با ملات سیمانی چیده شده است) با آبهای شور خودداری شود.
- -از پاشیده شدن گچ بر روی ملات سیمانی، به خصوص در مناطق مرطوب، اجتناب شود. در نقاط مرطوب ملات و بتن نباید مستقیماً در مجاورت گچ و فراوردههای گچی قرار گیرند.

بلوک بتنی
- -تهیه و کاربرد بلوک‌های بتنی بیشتر در مناطقی رایج است که خاک ناسب برای تهیه آجر وجود نداشته باشد. از فواید دیگر مصرف بلوک‌های بتنی، صرفه‌جویی در مصرف مصالح، حمل آسان و عایق بودن نسبی حرارتی است.
- - نباید در داخل بلوک بتنی سوراخ‌دار نخاله، بتن و مصالح سنگین دیگر قرار داد. چون باعث میشود که انتقال حرارت به راحتی انجام شده و مصرف انرژی برای سرمایش و گرمایش بسیار زیاد باشد، داخل سوراخ‌های بلوک را باید از مواد سبک عایق حرارت چه به صورت قطعهای و چه به صورت فل‌های پر کرد. قطعات پلی استایرن منبسط و دانه‌های ورمیکولیت، پرلیت، رس منبسط(لیکا) و پلی استایرن برای این کار مناسب است.
- -بلوکهای بتنی هوادار اتو کلاوی و بلوکهای بتنی سبکدانه خواص عایقکاری خوبی دارد.
آهک
-آهک زنده را باید در جای خشک و در ظروف مخصوص یا کیسه‌های آب‌بندی شده نگهداری کرد تا از نفوذ هوا، رطوبت و یا آب در آن جلوگیری شود.
-آهک هیدراته باید در محل مناسبی نگهداری شده و از نفوذی دی اکسید کربن هوا تابش آفتاب مصوب باشد.

آجر
-در آجرکاری باید عملیات کارگاهی مانند اندازه کردن، برش و ساب به حداقل برسد تا دور ریز کاهش یابد، توصیه می‌شود جهت کاهش دور ریز از آجرهای ربعی، نیمه و سه چهارم که باید در کارخانه تولید شود، استفاده گردد.
-ضایعاتی به نام آجر جوش را که عمدتاً در حین تولید ایجاد می‌شود، می‌توان در شیب‌بندی بام استفاده کرد.
همچنین آجر جوش را می‌توان آسیاب کرد و به عنوان پوزولان در بتن و ملاتت به کار برد.
-بارگیری، حمل و باراندازی انواع آجر باید دقت انجاکم شود. به نحوی که ضایعات به حداقل ممکن برسد. آجرهای مهندسی و نما باید بر روی پالت‌های چوبی و با پوشش نایلونی بسته‌بندی شود. به طور کلی باید ترتیبی اتخاذ کرد که با بسته‌بندی صحیح و یا چیدن درست آجرها در هنگام حمل و نقل از ایجاد ضایعات ممانعت به عمل آید.
-آجرها باید در محل تمیز و سر پوشیده به طور جدا از هم دسته بندی شده و از تماس آنها با خاک، مواد مضر، رطوبت، یخ و برف جلوگیری شود.
-با اضافه کردن خاک اره، فوم پلی‌استایرن و باطله ذغال سنگ به خاک رس آجرپزی می‌توان آجر سبک تولید کرد. استفاده از آجر سبک می‌تواند باعث صرفه جویی قابل ملاحظه‌ای در مصرف انرژی و مواد اولیه شامل موارد ذیر می‌شود:
-صرفه‌جویی در مصرف سوخت هنگام پخت (بدلیل سوختن مواد افزودنی آلی)
-کاهش مصرف سوخت وسایل نقلیه هنگام حمل و نقل آجر (به دلیل کاهش وزن آن)
-صرفه‌جویی در مصرف خاک رس (که مادهای تجدید ناپذیر است)
-کاهش ضریب انتقال حرارت ساختمان و در نتیجه صرفه‌جویی در مصرف انرژی هنگام بهره‌برداری (به دلیل خواص عایق‌کاری مناسب آجرهای سبک)

بلوک‌های سفالی
-برای جلوگیری از شکستن و اتلاف بلوک‌های سفالی باید از طبق (پالت) برای بسته‌بندی و حمل استفاده شود.
هنگام حمل باید تمهیدات لازم به عمل آید تا از شکستن بلوکهای ضایع شدن آنها به حداقل برسد.
- با تولید بلوکهای سفالی با کیفیت مناسب از مصرف بی‌رویه ذخایر خاک رس جلوگیری شود.
-با تولید بلوکهای نیمه و چارک میتوان اتلاف مصالح هنگام اجرا و کاهش داد.
-استفاده از بلوک‌های سفالی با خواص مناسب عایق‌کاری حرارتی می‌تواند نقش مهمی در صرفه‌جویی در مصرف سوختهای فسیلی داشته باشد، نوعی از این بلوک‌ها با قرار دادن قطعات پلی استایرن یا پشم معدنی در داخل سوراخهای آن استفاده می‌شود.
-قرار دادن قطعات عایق را می‌توان در کارخانه یا در کارگاه ساختمانی انجام دادریا، ولی جاسازی در کارخانه ارجحیت دارد. تغییرات در اندازه و تعداد سوراخ‌های بلوک نیز می‌تواند صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای در انرژی گرمایشی و سرمایشی ساختمان باعث شود.

نمای ساختمان
-در مناطق با تابستان‌های گرم از مصالحی با رنگ روشن در نمای خارجی ساختمان استفاده شود، زیرا نور خورشید بازتابش زیادی داشته و از اتلاف انرژی سرمایشی جلوگیری می‌شود.
-از نماهای پیش ساخته عایق در ساختمانها استفاده شود. این نماها سبک بوده و علاوه در و علاوه بر زیبایی ظاهری، عایق‌کاری حرارتی ساختمان را نیز تامین می‌کند.
-نماهای بتنی باید در مقابل بارانهای اسیدی با استفاده از پوشش مناسب حفاظت شوند.

سنگ ساختمانی
در کارخانه‌های سنگبری سنگ ساختمانی را باید بسته بندی کنند. بسته بندی باد با دوام و مناسب باشد، به گونه‌ای که سنگ در حین حمل و قل و انبار کردن آسیب نبیند. بسته‌بندی باید به شکلی باشد که از تکان خوردن و حرکت کردن سنگ در داخل بسته‌ها جلوگیری شود.
بسته‌ها باید از وزن و ابعاد مناسب برای حمل برخوردار باشند. همچنین امکان جابه جایی آنها به وسیله لیفتراک، بالابرها و سایر وسایل رایج به نحو مناسب وجود داشته باشد.
-با توجه به نوع آب و هوای منطقه، سنگی ماسب با شرایط اقلیمی انتخاب شود.
مثلاً در مناطق سرد و مرطوب، سنگ باید داری تخلخل و جذب آب بسیار کم باشد، تا امکان متلاشی شدن در اثر یخبندان کاهش یابد، یا در محل‌هایی که امکان ورزش طوفان‌های شدید وجود دارد، سنگ با مقاومت سایشی مناسب به کار رود.

گچ
-در مکان‌هایی که رطوبت نسبی هوا در بیشتر اوقات بیش از 60 درصد باشد، باید از گچ‌های اصلاح شده (پایدار در برابر رطوبت) استفاده شود.
چنانچه گچ یا فراورده‌های گچی به خصوص در مناطق مرطوب در مجاورت قطعات فولادی قرار گیرند، باید پیش از گچ کاری، قطعات فولادی با رنگهای ضد رنگ پوشانده شوند.
-در نقاط مرطوب، گچ و فراورده‌های گچی نباید مستقیاً در مجاورت بتن و سایر فراورده‌های سیمانی مورد استفاده قرار گیرند.
-گچ را باید از اثر اب و رطوبت حفظ و همانند سیمان در ظروف مخصوص یا کیسه‌های آب بندی شده نگهداری کرد.

عایق رطوبتی
-برای جلوگیری از ضایعات و تخریب عایق رطوبتی رول‌ها باید در هوای خشک و در انبار سر پوشیده دارای کف تخت با دمای 5+ تا 35+ درجه سلسیوس به طور عمودی نگهداری شوند. مدت نگهداری عایق رطوبتی از تاریخ تولید تا نصب نباید بیشتر از شش ماه باشد.
-چنانچه حموله در فضای باز انبار می‌شود باید روی پالت نگهداری شده و روکش پلی ایتلن رنگی روی آن کشیده شود. اما نمی‌توان آن را بیشتر از یک هفته در فضای باز انبار کرد، رولها باید به شکلی کنار هم قرارگیرند که جریان هوا بتواند از بین آنها عبور کند. هیچگاه دو رول را نباید روی هم قرار داد.
- رولا همیشه باید بطور عمودی حمل شوند و هنگام حمل باید دقت شود که لبه عایق پاره نگردد. هنگام تخلیه باید از پرتاب کردن رولها خوداری شود.
-عایق رطوبتی پیش ساخته باید مطابق استاندارد و ضوابط فنی مورد تایید نصب شود. برای افزایش دوام عایق‌های رطوبتی بام توصیه می‌شود که این عایقها با یک لایه سنگدانه معدنی، موزاییک با سایر مصالح پوشانده شوند.

عایق حرارتی
-در زمینه روش انتخاب و استفاده از عایق‌های حرارتی در ساختمان فرهنگ‌سازی شود.
-رطوبت جذب شده توسط عایق اثر قابل ملاحظه‌ای بر میزان ضریب هدایت حرارتی آن دارد. بنابراین هنگام حمل و انبارداری عایق‌های حرارتی باید تمهیدات لازم در نظر گرفته شود، توصیه می‌شود مواد و فراورده‌های عایق حارتی در محلی سر پوشیده، دور از رطوبت و خطر آتش‌سوزی به روش مناسب نگهداری شوند.
-عایق حرارتی به ویژه آنهایی که جذب آب زیاد دارند باید در بسته‌بندی‌های مناسب پلاستیکی حمل شوند. هنگام انبار کردن، نباید بار وارده بر لایه‌های زیرین باعث تخریب آنها شود.
-عایق حرارتی پلی استایرن منبسط و هر لایه همراه نباید با هیچ مصالحی در ساختمان که با پلی استایرن واگنش نشان می‌دهد و سبب انحلال یا متورم شدن آن می‌گردد تماس داشته باشد. این مواد ممکن است برای مثال بعضی چسباننده‌های بر پایه حلال، حافظ چوب و غیره باشند.
شیشه
-جام‌های شیشه باید با پوشال محکم بسته‌بندی و در جعبه‌های چوی مقاوم گذارده شوند. بین هر دو جام برگ‌های کاغذی یا نظیر آن گذاشته شود تا از تماس دو سطح شیشه جلوگیری گردد.
پلیمر
-در هنگام بسته بندی پلیمرها باید به مایع یا جامد بودن آن توجه نمود. پلیمرهای مایع در ظروف فلزی مقاوم در برابر خوردگی حمل شوند. ظروف مخصوص بسته‌بندی و حمل پلیمرهای مایع باید کاملاً آب بند بوده و از نفوذ هر ماده خارجی و یا خروج مواد محتوای آن جلوگیری نماید.
همچنین این ظروف بادیتحمل بارهای اضافی را داشته باشند و ریزش مواد محتوی آن نگردد.
-پلاستیک‌ها و پلیمرهای جامد در بسته‌بندی‌های کارتنی و یا پلاستیک‌ها باید دقت شود که فشار زیاد به قطعات وارد نشده و یا از شکل اولیه خارج نشوند.
- در صورتی که ماده پلیمری یا پلاستیک به نور، رطوبت و یا حرارت حساس باشد، در هنگام بسته‌بندی و حمل باید از ورقههای پلاستیکی مات و یا ظروف مات و یا بسته‌بندی کامل استفاده شود.
- از آنجا که شرایط محیطی می‌تواند از روی ترکیب درصد، شیمی و خصوصیات پلاستیک‌ها و حتی شکل پذیری آنها اثرگذار باشند، بنابراین در هنگام نگهداری این مواد باید به عواملی هم چون رطوبت محیط، دمای محیط و حضور نور و صدمات مکانیکی توجه نمود.
حلالها باید در دمایی زیر نقطه اشتعال نگهداری شده و رزینها باید در دمایی حفظ شوند که ژل نشوند. بنابراین نگهداری مواد پلیمری و پلاستیکی و حلالها در یک انبار، کاری حساس بوده و نیاز به برنامه‌ریزی و اجرای تدابیر خاص دارد.
رنگ و پوشش
-جنس سطح از نظر خاصیت ذاتی قلیایی(مثل سطوح بتنی) یا اسیدی بودن، اثر بزرگی روی انتخاب نوع رنگ یا پوشش دارد. در این شرایط استفاده از رنگها یا پوشش‌های سازگار و مقاوم توصیه می‌گردد.
-شرایط مناسب اعمال رنگ با توجه به شرایط محیطی محل (شامل دما، رطوبت و باد) باید فراهم باشد. معمولاض دمای کار در محدوده 7 تا 40 درجه سلسیوس است و محیط اعمال بایستی عاری از جریان هوای شدید باشد.
-منطقه اعمال رنگ و پوشش از نظر شرایط اقلیمی(همچون میزان بارش، حداقل و حداکثر دما، متوسط رطوبت نسبی سالیانه و جریان باد و شرایط سایش محیطی) باید مورد توجه قرار گیرد.
-رعایت اصول ایمنی برای خودداری از ایجاد و با نزدیک کردن عله به رنگها و پوشش‌های حلالی و یا حلال ضروری است. در مناطقی که دمای محیط بالاست استفاده از رنگها و پوشش‌هایی که نقطه اشتعال بالاتر از دمای محیط دارند الزامی است.
-ظروف مخصوص بسته‌بندی رنگ و پوشش می‌بایست از استحکام مناسبی برخوردار باشند تا در حین حمل و صدمه ندیده و از ورود هوا به داخل ظرف و یا ریزش آن به بیرون جلو گیری شود. مواد مصرفی برای ظروف بسته‌بندی (ظروف پلاستیکی و فلزی) باید نسبت به حلال و دیگر مواد مصرفی در رنگ یا پوشش مقاوم باشند.
نگهداری رنگ و پوشش باید با توجه به زمان انبارداری مجاز در انبارهای دارای تهویه مناسب، با کنترل دما و رطوبت محیط صورت گیرد.

منبع: نشریه گسترش صنعت- شماره 288- صفحات 42-40
 

راه بندان در راه اصلاح الگوی مصرف

چهارشنبه 88/9/11 4:27 عصر| | نظر

پس از سخنان مقام معظم رهبری در پیام نوروزی خود و متعاقب آن در سخنرانی ابتدای سال در صحن حرم رضوی در زمینه اصلاح الگوی مصرف ، جامعه ایرانی با موجی از تحلیلها و نظرات در این زمینه روبرو شده است.مقام معظم رهبری  در پیام نوروزی خود فرمودند:با توجه به ا"همیت حیاتی و اساسیِ مصرف مدبرانه و عاقلانه منابع کشور"، سال جدید را در همه زمینه ها و امور، سال اصلاح الگوی مصرف می دانم. این سخنان باعث شد که دولت،رسانه ها و نخبگان به جنب و جوش درآیند و به سرعت خود را برای پاسخگویی و برنامه ریزی اجرایی مهیا کنند.اصلاح الگوی مصرف حوزه های مختلفی را مانند نان،آب،برق،انرژی،بنزین و ... را در بر می گیرد که بررسی تمام ابعاد آن در یک نوشتار  امکان پذیر نیست. البته هم اکنون از سوی مجریان و سیاست گذاران راهکارهای ضربتی و سریعی مانند افزایش قیمت بنزین و یا کاهش محسوس سهمیه ها پیشنهاد می گردد.به نظر می رسد قبل از تصمیم گیری باید دلایل و اقعی اسراف در بنزین را در کشور ادراک کرد.

در این نوشتار به اختصار به دلایل اصلی عدم بهینگی و ضعیت مصرف بنزین در کشور پرداخته و راهکارهای اصلاح آن را تجزیه و تحلیل می کنیم.

وضعیت مصرف بنزین در سالهای اخیر:

بنا بر گزارش موسسه «مارکت اوراکل» ایران از نظر ارائه بنزین ارزان سومین کشور و از نظر میزان یارانه پرداختی به این کالا نخستین کشور در میان کشورهای جهان است و بیش از 36درصد کل مصرف بنزین خاورمیانه در سال 2007در ایران مصرف ‌گردیده است. متوسط مصرف سوخت خودروهای بنزینی در کشورمان حدود 11 لیتر در روز است در حالی که متوسط مصرف سوخت در کشورهای دیگر نظیر آلمان و ژاپن 5/2در انگلیس 5/3در فرانسه 9/1در کانادا 5/6 و در کشور آمریکا 3/7 لیتر در روز است.هر 10سال یک بار میزان مصرف سوخت در ایران 2  برابر می‌شود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی جهان در حدود هر 50 سال یک بار 2 برابر می‌شود. یعنی ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4تا 5برابر بیشتر سوخت مصرف می‌کند. هم‌اکنون 9 درصد سوخت جهان در ایران و توسط تنها یک درصد جمعیت جهان مصرف می‌شود. و در سالهای گذشته بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت ایران به یارانه بنزین اختصاص می‌یافت در حالی که در صورت مصرف استاندارد، ایران می‌تواند یکی از صادر کنندگان بنزین باشد.

اما نکته شگفت انگیز این است که نسبت خودرو به فرد در ایران بسیار حدود می باشد.هم اکنون در آمریکا تقریبا به ازای هر نفر یک خودرو و در اروپا تقریبا به ازای هر دو نفر یک خودرو وجود دارد که این آمار برای شش تا هفت سال پیش در ایران، یک خودرو به ازای هر 17 نفر بود که امروزه به حدود یک خودرو برای هر 12 تا 13 نفر رسیده است. اما به دلیل تراکم بالای خودروها در بعضی نقاط مانند کلان شهرها، تعداد خودروها زیاد جلوه پیدا کرده است. البته نمی توانیم به این دلیل که ظرفیت و زیرساخت های لازم در بخش حمل ونقل از قبیل راه سازی و جاده سازی انجام نشده است.

یک مطالعه جالب درباره مقایسه آمار مصرف بنزین در ایران در سال 1355 با کشورهای ترکیه و فرانسه نشان می دهد که در آن زمان مصرف بنزین در کشور ما و ترکیه تقریبا برابر و حدود 7میلیون لیتر در روز بوده است. در فرانسه نیز مصرف بنزین 6 برابر ایران بوده است; اما آمارها نشان می دهد پس از 30 سال از آن زمان که مصرف بنزین در فرانسه در سال 1385، معادل نصف مصرف این فرآورده در ایران است.

حال به بررسی دلایل این مساله می پردازیم:

1-بالا بودن مصرف بنزین  ناشی از مصرف بالای سوخت در خودروهای داخلی:

به نظر می رسد سیاستهای حمایتی دولتهای مختلف از صنعت خودروی کشور، یکی از دلایل اصلی این عدم مصرف صحیح باشد.دولت از دهه هفتاد در راستای خودکفایی کشور در تولید خودرو ،سیاستهای حمایتی مانند ممنوعیت واردات خودرو و یا وضع نرخ  گمرکی حدود 100 درصد بر خودروهای وارداتی را پیگیری کرد.این سیاستها باعث شد بازار داخلی در اختیار دو خورو ساز اصلی وطنی و چند خودروساز کوچک فرعی قرار گیرد و نوعی انحصار در این بازار به و جود آید.

با وجود تلاش این خودرو سازها همواره تقاضا بر عرضه خودرو ، پیشی داشته و به علت پایین بودن میزان تولید خودرو، امکان بالا بردن کیفیت محصولات تولیدی وجود نداشت و  این خودرو سازان در فضای انحصار به آسودگی تولید می کردند.  در کنار این امر  اگر امکان واردات خودرو نیز وجود نداشته باشد، قیمت خودروهای داخلی در مقایسه با مشابه خارجی افزایش می یابد. از سوی دیگر این امر بی انگیزگی تولیدکنندگان داخلی را جهت بالا بردن بهره وری در فرآیند تولید به دلیل نبود رقبای قابل اعتنا در پی داشت.یکی از این موارد بقا و اصرار تولید کنندگان بر تولید پیکان با تکنولوژی دهه 60 میلادی،پراید و پژو با تکنولوژی ده 80 میلادی بود! تکنولوژی هایی که نسبت به استاندارد جهانی بسیار پر مصرف تر می باشد.

سازمان بهینه سازی مصرف سوخت جهت نصب بر چسب میزان مصرف انرژی محصولات تولید داخل را مورد آزمایش قرار داد که نتایج نگران کننده ای داشت:

درجهA نشانگر بیشترین بهره وری و درجه G ,Fنشانگر بیشترین اسراف و بازده است در رتبه‌بندی صورت گرفته از سوی

شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت از هفت رتبه‌بندی A تا G مصرف سوخت خودروهای تولید داخل، هیچ خودرویی نتوانست در گروه نخست (A) قرار گیرد.

 تنها از گروه خودروسازان راین، دو خودروی هیوندا آوانته و هیواندا سوناتا 2400 به ترتیب با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 7.4 و 8.1 لیتر در 100 کیلومتر در رتبه B قرار گرفتند. در گروه C نیز تنها مگان 2000 اتومات پارس خودرو با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 7.9 لیتر در 100 کیلومتر جای گرفت.

در گروه‌بندی مصرف سوخت خودرو که از A تا G صورت گرفته، مصرف سوخت شش خودرو داخلی خارج از محدوده استاندارد(یعنی G) اعلام شده که از گروه ایران خودرو پژو آردی با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 9.5 لیتر ، وانت پیکان و وانت پیکان با موتور OHV به ترتیب با مصارف 10.7 و 10.3 لیتر در چرخه ترکیبی؛ از گروه زامیاد وانت نیسان Z24 انژکتوری با مصرف سوخت 15.3 لیتر و وانت نیسان Z24F انژکتوری با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 17.1 لیتر؛ از گروه بهمن پاجرو با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 13.2 لیتر، مزدای دو کابین انژکتوری و مزدای تک کابین انژکتوری با مصارف سوخت در چرخه ترکیبی 11.1 و 10.7 لیتر و از گروه تولیدی مرتب موسوی شش سیلندر با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 16.2 لیتر شش خودروی یاد شده هستند. همچنین تندر نود 1600 گروه ایران خودرو با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی 7.4 لیتر و تندر نود 1600 گروه پارس خودرو با مصرف سوخت در چرخه ترکیبی6.9 لیتر در 100کیلومتر در گروه D قرار گرفتند. پراید گروه سایپا نیز در مدل‌های مختلف در گروه‌های F و D قرار گرفتند.

اتومبیل 405 و سمند نیز  در رتبه G قرار گرفتند که جای بسی شگفتی است.حال به این موضوع این نکته را بیافزایید که اتومبیلهای فرسوده پیکان و مدلهای کاربراتوری پژو و سمند که در حال جولان در خیابانها هستند چه میزان از همین مصرف صفر کیلومترها جلوتر رفته اند و چه حجمی مصرف می کنند.

 2-استفاده بیش از حد از خودروها به ویژه خودروهای شخصی:

نکته دیگر که به اندازه مورد اول حائز اهمیت است کمبود امکانات حمل و نقل عمومی شهری و بین شهری است که باعث

افزایش علاقه ما ایرانیان برای استفاده از این خودروهای پرمصرف می شود!

در کشورهای پیشرفته ،افراد ترجیح می دهند فقط در کارهای ضروری از خودرو شخصی استفاده کنند و در بقیه موارد از سیستم حمل ونقل عمومی بهره می برند .البته در این کشورها سیستم حمل و نقل بین شهری مانند قطارهای سریع السیر برقی و سیستم حمل و نقل درون شهری کامل و راحت مثل مترو  وجود دارد.در این کشورها به دلیل وجود سیستم حمل ونقل عمومی کارا، استفاده از خودروهای شخصی توسط افراد کاهش چشمگیری پیدا کرده است. اما متاسفانه در ایران به دلیل توسعه نیافتگی حمل ونقل عمومی، استفاده از خودروهای شخصی درصد بالایی را به خود اختصاص داده است.

سیستم ریلی ما شمول کامل نداشته و تکنولوژی آن مربوط به 50 سال پیش است .هم چنین در شهرهای بزرگ خطوط متزو توسعه نیافته و خطوط اتوبوس و تاکسی با اضافه بار روبرو هستند.

اما به گفته نایب رییس فراکسیون مدیریت شهری مجلس شورای اسلامی سهم بودجه حمل و نقل عمومی نسبت به بودجه عمرانی کل کشور کمتر از 4 درصد است  که اصلا امیدوار کننده نیست.

نتیجه گیری:

اصلاح الگوی مصرف در حوزه بنزین صرفا با اقدامات ضربتی و پرهیزی مانند کم کردن سهمیه بنزین خودروها امکان پذیر نبوده بلکه نیاز مند رویکرد جدید دولت در سیاستهای بخش حمل و نقل و صنایع است.اگرچه قیمت پایین بنزین از دلایل زیاد مصرف کردن بنزین است اما  تنها دلیل و دلیل اصلی آن نیست .دولت می تواند با گسترش سیستم حمل و نقل عمومی و به موازات آن فرهنگ سازی، باعث کاهش استفاده مردم از خودروهای شخصی شود و در نتیجه از ایجاد تراکم خودروها و ترافیک جلوگیری کند. البته دولت نمی تواند از مردم بخواهد که از سیستم حمل ونقل عمومی استفاده کنند و در عین حال نیز زیرساخت های آن را به وجود نیاورد. ضمن این که در سیاستهای خود در بخش خودرو نیز باید تجدید نظر کند.

تجربه نشان داده است که کارهای مقطعی و کوتاه مدت و در اصطلاح بدون پشتوانه فکری و اقتصادی مانند افزایش قیمت بنزین یا کاهش سهمیه بندی نمی تواند به تنهایی راهکار مناسبی برای اصلاح الگوی مصرف انرژی به حساب آید و تنها راه ممکن ،تولید و یا ورود خودروهای با تکنولوژی بالا و کم مصرف و افزایش و گسترش شبکه های حمل و نقل عمومی در کشور است.

مرز میان اسراف و اقتار در کلام امام رضا علیه السلام

چهارشنبه 88/9/11 4:26 عصر| | نظر

 استاذنت الرضا (علیه السلام) فی النفقة علی العیال؟

فقال (علیه السلام): بین المکروهین .

فقلت: جعلت فداک لا والله ما اعرف المکروهین.

قال: فقال له:

یرحمک الله اما تعرف ان الله عز و جل کره الاسراف و کره الاقتار (1)

فقال (علیه السلام): والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواماً. (2)

از امام رضا علیه السلام درباره چگونگی تامین مخارج خانواده جویا شدم، فرمود: (مخارج خانواده) حد وسط است میان دو روش ناپسند. گفتم فدایت شوم: به خدا سوگند نمی‎دانم این دو روش چیست؟ فرمود: رحمت الهی بر تو باد، آیا نمی‎دانی که خداوند بزرگ اسراف (زیاده‎روی) و اقتار (سخت گیری) را ناخوشایند دارد و در قرآن فرموده است: «آنان که هرگاه چیزی ببخشند نه زیاده‎روی کننده و نه خست ورزند، و میانگین این دو حد را در حد قوامی (مایه پایداری و بقای زندگی) ببخشند.»

از دیدگاه امام رضا علیه السلام، پس از محدودیت‎های گذشته در مسائل مالی و کسب مال، تصرفات در اموال شخصی نیز محدود است، یعنی اموالی که طبق اصل مالکیت فردی، به شخص تعلق دارد و اختیار آنها در دست اوست و به ظاهر انگاشته می‎شود که او می‎تواند در آنها هر گونه که خواست تصرف کند، در واقع این چنین نیست، و تصرفات در اموال شخصی نیز محدود و مشروط است، و هر کس در مال خود نیز مجاز نیست هر گونه بخواهد تصرف کند، بلکه تصرف او باید در حد میانه و دور از اسراف باشد. هر گونه اسراف و مصرف زیاد در اموال شخصی و برای شخص مالک، ممنوع است. انفاق بالاترین و ارزشمندترین نوع تصرف در اموال شخصی است، و شخصی که مال خود را انفاق می‎کند، بهترین نوع تصرف را در آن انجام داده است، به ویژه که برای افراد خانواده خودش باشد، با این وصف، این تصرف نیز محدود و مشروط است. باید انفاق در حد متعادل و وسط (و حد قوامی) باشد، نه زیاده از مقدار لازم و نه کمتر از آن. چنان که در حدیث امام رضا علیه السلام بدان اشاره شد.

«اسراف» و «اقتار» ، دو حد نامتعادل و نامعقول و غیر قوامی و غیر مشروع مصرف است، حد مشروع و معقول، حد میانه و نظام قوامی قصد، اقتصاد و میانه‎روی است، چنان که در حدیث امام رضا علیه‎السلام بدان اشاره رفت. امام در کلامشان فرمودند: پرداخت مخارج خانواده، میان دو مرز قرار دارد: مرز اسراف و زیاده‎روی (و تجمل‎گرایی و پر مصرفی)، و مرز اقتار (تنگ‎گیری و کمتر از حد لازم خرج کردن) و ایجاد کمبود در زندگی.

با بررسی احادیث دیگری که از امام رضا علیه السلام در این زمینه رسیده است، به مرزهای دقیق‎تری از مفهوم اسراف دست می‎یابیم. در کوچک‎ترین چیزها، حتی آنها که در نظر مردم بی ارزش و دور ریختنی جلوه می‎کند، امام اسراف را روا نمی‎داند. لذا فرمودند:

«من الفساد قطع الدرهم و الدینار و طرح النوی (3) ؛ تکه تکه کردن درهم و دینار (یا هر پولی دیگر که آنها را از استفاده بیندازد)، و دور افکندن هسته خرما (که ممکن است بذر نخلی شود، یا به مصرف دیگری آید) از جمله کارهای فاسد و نادرست است.

در آشامیدنی‎ها و خوردنی‎ها نیز در نظر امام رعایت حد میانه لازم است، حد میانه مایه دوام و سلامت مزاج است، و زیاده‎روی و پرخوری بدن را می‎فرساید و عمر را کوتاه می‎کند، و موجب انواع بیماری‎ها می‎گردد. لذا ایشان در این زمینه می‎فرمایند:

«لو ان الناس قصدوا فی المطعم لاستقامت ابدانهم (4) ؛ اگر مردم حد میانه را در خوراک رعایت می‎کردند بدن‎هاشان پایدار (و سالم) می‎ماند.

حد میانه در خوردن، متناسب با رشد تن و روان آدمی است. در پوشیدن نیز، رعایت جانب حد میانه و دوری از تجمل‎گرایی و اسراف لازم شمرده شده است. (5)

پی‎نوشت‎ها:

1ـ سفینة البحار، ج 1، ص 615 / الحیاة، ج 4، ص 205 .

2ـ سوره مبارکه فرقان، آیه 67 .

3ـ مسند الامام الرضا (علیه السلام)، ج 2، ص 314 .

4ـ الحیاة، ج 4، ص 215 .

5ـ این گونه تعالیم در قرن‎ها پیش که موضوع بازیافت زباله و استفاده از زباله‎ها مطرح نبوده، اعجاز است.

منبع:

کتاب امام رضا علیه السلام؛ زندگی و اقتصاد ؛ محمد حکیمی

اعتدال در انفاق و مصرف

چهارشنبه 88/9/11 4:25 عصر| | نظر

« وَالذینَ اذااَنفَقوا لَم یُسرفوُا و لَم یَفتروُاوَکانَ‏بینَ ذلکَ قواماً»

( فرقان/ 67)

« آنان کسانى هستند که هرگاه انفاق کنند ، نه‏اسراف کنند و نه سختگیرى، بلکه در میان این دو، اعتدال‏ مى‏ورزند.»

این آیه،بیانگر یکى از مهمترین مسایل زندگى است که رعایت آن ‏موجب آسایش و آرامش فرد و جامعه شده و باعث گشودن گره‏هاى مشکلات ‏و برطرف شدن بسیارى از نابسامانى‏هاى اجتماعى و اقتصادى ‏مى‏گردد . و مى‏توانازآن به عنوان معجزه زندگى یاد کرد، و آن مساله اعتدال در انفاق و مصرف است.

اعتدال،یعنى میانه‏روى و حدفاصل بین افراط و تفریط، که چنین‏کارى از نظر اسلام در همه چیز ، محبوب و مطلوب است ، قرآن ‏مسلمانان را به خاطر پیروى از اسلام، به عنوان «امت وسط‏» یعنى ‏امت معتدل خوانده ومى ‏فرماید: « وَکذلکَ جَعلناکُم اَمةٌ وَسَطاً»( بقره /143) این‏گونه شما را امت میانه قرار دادیم.

امیرمؤمنان على(ع) آنان را که از راه اعتدال به سوى افراط یاتفریط کشانده مى‏شوند، جاهل خوانده و مى‏فرماید: « لا تَرَی الجاهِلُ الّامفرطا او مفرطا » همیشه جاهل را نمى‏نگرى جز این که یا زیاده‏روى مى‏کند، و یا کم مى‏آورد.

در آیه مورد بحث،که بیانگریکی ازنشانه های بندگان ممتاز خداست ، از یکى از شاخه‏هاى مهم اعتدالى ، که مربوط به امور اقتصادى‏ و زندگى اجتماعى است سخن به میان آورده،که نقش مهمى در اصلاح ‏زندگى و سامان یافتنشؤون اجتماعى و خانوادگى دارد؛ و آن رعایت‏اعتدال در مصرف است ، یعنى انسان مسلمان، در انفاق و مصرف، نه‏اسراف مى‏کند و نهسختگیری، بلکه راه میانه ی بین این دو را برمى‏گزیند.

نکوهش اسراف در اسلام

اسراف،به معنى هرگونه زیاده ‏روى و تجاوز از حد اعتدال در هرچیزى است که انسان آن را به جا مى‏آورد.

اسراف مصادیق مختلف دارد .یکى از شاخه‏هاى آن،که در آیه موردبحث از آن نهى شده ، اسراف در مصرف است؛ مانند: اسراف در خوردن وآشامیدن، اسراف در دور ریختن غذاهاى اضافى ، اسراف در صرف ‏هزینه‏هاى گزاف در امور تجملى، تزیینى، تشریفات بى ‏محتوا و...

حتى اگر در عبادت زیاده‏روى شود،مثلا در وضو یا غسل، آب بیش ازحدِّ عقلى و طبیعى مصرف گردد، اسراف است . بر همین اساس ،‏پیامبر(ص) فرمود: « فى الوضوء اسراف، و فى کل شى‏ء اسراف‏ » دروضو و در هر چیزى مى‏تواند اسراف راه یابد.

شخصى به نام عباسى به محضر امام رضا(ع)مشرف شد و پیرامون ‏شیوه صحیح مصرف در خانه نسبت‏ به هزینه زندگى،همسر و فرزند وسایر شوون سؤال کرد، حضرت رضا(ع) در پاسخ فرمود: « باید مصرف تو،به گونه‏اى باشد که بین دو کار ناپسند(اسراف وسختگیری) قرارگیرد. »

عباسى پرسید: منظورتان از این سخن چیست ؟  امام فرمود: آیا سخن خدا در قرآن را نشنیده‏اى که اسراف و سختگیری را ناپسند مى‏شمرد ومى‏فرماید « والذین اذا انفقوا...»

« بندگان خداى رحمان کسانى هستند که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف‏کنند و نهسختگیری، بلکه میان این دو(حد اعتدال)را مى‏گیرند» بنابراین در مورد معاش و هزینه زندگى اعضاى خانواده، در خرید ومصارف، میانه ‏رو باش.

مطابق روایت دیگر، یک روز امام صادق(ع) در نزد شاگردان، همین‏آیه (67 فرقان) را تلاوت فرمود، آنگاه مشتى سنگریزه از زمین ‏برداشت، محکم در دست گرفت و فرمود: این همان بخل و سختگیرى‏است (که در آیه از آن نهى شده است) سپس مشت دیگرى برداشت و چنان ‏دست ‏خود را گشود که همه آن بر روى زمین ریخت و فرمود: این همان‏اسراف است، بار سوم مشت دیگرى برداشت و کمى دست‏خود را گشود،به گونه‏اى که مقدارى فرو ریخت، و مقدارى در دستش باقى ماند وفرمود: «این همان اعتدال بینسختگیری و اسراف است.»

در قرآن،در آیات متعدد از اسراف در مصرف و انفاق نهى شده است‏.به عنوان نمونه نظر شما را به چند آیه جلب مى‏کنیم :

1.« کُلوُا وَ اشرَبوا وَ لا تُسرفُوا». بخورید و بیاشامید ولى‏اسراف نکنید.( اعراف/31)

2.«وَ آتوا حَقَهُ یوم حَصادِه و لا تُسرفوا»( انعام/ 141)هنگام درو، حق‏ زکات(غلات و...)را بپردازید، ولى (در انفاق)اسراف نکنید.

3.روایت‏شده، فقیرى به محضر پیامبر(ص)آمد و تقاضا کرد که آن ‏حضرت پیراهنش را به او ببخشد. پیامبر(ص) پیراهن را از تن خود بیرون آورد و به او داد، و چون پوشش دیگر نداشت، در خانه به ‏طورعریان نشست و حتى براى نمازبیرون نرفت، کافران درغیاب، آن حضرت را سرزنش کردند و به او چنین تهمت زدند که خواب ‏و لهو، آن حضرت را از نماز بازداشته است. در این هنگام این آیه‏ نازل شد: «ولاتجعل یدک مغلوله الى عنقک و لا تبسطها کلى البسط فتقعد ملوما محسورا» (اسراء 29) هرگز دستت را برگردنت زنجیر نکن(بخل‏نورز)و بیش از حد(اعتدال نیز)دست‏خود را مگشاى تا مورد سرزنش‏قرار گیرى و از کار فرو مانى.

براساس همین آیات و دستورهاى الهى، پیامبر(ص) فرمود: «ما مِن نَفَقَةٍ احبُّ الی الله مِن نفقة قصد و یبغض الاسراف» هیچ انفاقى درپیشگاه خدا محبوب ‏تر از انفاق معتدلانه نیست. و خداوند اسراف درانفاق را دشمن دارد.

نیز بر همین اساس پیامبر(ص) و امیرمومنان على(ع) و سایرامامان علیهم السلامبسیار ساده مى‏زیستند، و از هرگونه تجمل ‏گرایى وتشریفات پرهیز جدى مى ‏نمودند.

امیرمومنان على(ع) براى کارگزاران خود چنین نامه مى‏نوشت:

«آدِقوُااَقلامَکُم، وَ قارِبوُابَینَسُطوُرِکُم، وَ احذِفوُاعَن فُضوُلِکُم ،واقصدوُالمَعانی، و ایّاکُم والاکثار، فانَّ اموالُالمُسلمینلا تَحتَمِلُ الضَّرر» سر قلم‏ها را نازک‏ تر کنید، بین سطرها را نزدیک‏ نمایید، ازاستفادهواژه‏هاى زاید بپرهیزید، معانى را هدف ‏قرار دهید و از پرچانگى و زیاده ‏روى دورى نمایید، زیرا نباید به ثروت مسلمانان آسیب برسد.

نیز فرمود: « آگاه باشید ؛بخشیدن مال در جاى ناروا، بریز وبپاش و بیهوده نمودن آن است، این گونه بخشش ، بخشنده را در دنیا بالا مى‏برد، ولى در روز رستاخیز به پایین مى‏کشاند ، و در پیش‏مردم او را محترم مى‏کند، ولى در پیش خدا خوار مى‏گرداند . هرکس ‏مال خود را در جاى نادرست و نزد ناشایستگان گذاشت، خداوند شکرآن مال را به او حرام مى‏نماید.»

در ادامه فرمود:«مَن اَنفَقَ شیئاً فىغَیرِطاعَةِ اللهفَهُوَ مُبذِرٌ» کسى که چیزى ازمال خود را در راه غیر خدا مصرف کند، چنین کسى اسراف کار است.

یاسر خادم مى‏گوید: روزى غلامان امام رضا(ع) میوه مى‏خوردند، ولى‏هنوز آن را به طور کامل نخورده، به گوشه‏اى مى‏انداختند، آن حضرت‏ اینعمل اسراف کارانه آنها را دید و خشمگین شد . به آنها فرمود:

«سبحان الله! اگر شما به این میوه‏ها نیاز ندارید، انسان‏هایى‏هستند که نیاز دارند، چرا دور مى‏ریزید؟ آنها را نگه دارید و به ‏نیازمندان بدهید.»

و امام صادق(ع) در ضمن نهى از دور افکندن هسته خرما، و نکوهش ‏اسراف کاران فرمود: «حتى ته مانده آب ظرفى را به دور نریزید که اسراف است.»

پرهیز شدید امام خمینى از اسراف در مصرف

حضرت امام خمینى قدس سره، که در عمل به دستورات اسلام، بسیارجدى و نمونه بودند، در مورد اسراف در همه ابعادش و به ویژه درمصرف، حساسیت مخصوصى داشتند، به عنوان نمونه نظر شما را به سه ‏مورد زیر جلبمی کنیم:

1-   یکى ازمسؤولین دفتر امام خمینى قدس سره مى‏نویسد: یک بارمسؤول امور مالى، پشت ‏یک پاکت چیزى نوشت و به امام داد . امام‏در یک کاغذ کوچک جواب آن را داد و در زیر آن چنین نوشت: شما دراین قطعه کوچک نیز مى‏توانستید بنویسید. » 

از این رو آن برادر خورده‏ کاغذها را جمع و جور مى‏کرد و درکیسه‏اى مى‏گذاشت، و هنگامى که مى‏خواست، براى امام چیزى بنویسد،روى آن کاغذ پاره‏ها مى‏نوشت، امام هم زیرش جواب مى‏نوشتند.

2-  خانم زهرا مصطفوى(دختر امام)از خاطرات دوران کودکى‏خود، چنین مى‏گوید:

درس امام در ساعت ‏یازده و نیم تمام مى‏شد . ایشان در این هنگام‏بیست دقیقه با ما(که کودک بودیم) بازى مى‏کرد، سپس ده دقیقه به ‏ظهر، براى انجام مقدمات نماز حاضر مى‏شد . امام با خرید اسباب‏بازى خیلى مخالف بودند و مى‏گفتند: این پول باطلى است . باوسایلى مانندگِل، تیله درست مى‏کردیم، بعد مى‏چیدیم و مى‏گفتیم هرکس به این تیله‏ها بزند برنده است، بازى بیست دقیقه ما این گونه‏ساده بود...

3-یکى از اعضای دفتر امام خمینى(ره) نقلمی کند: یک روز برطبق وظیفه‏اى که هر ماه بر عهده داشتیم، در پایان ماه صورت‏مخارج ماهیانه را(در جماران) به خدمت امام فرستادیم، و در ضمن‏آن مخارج خانه امام از مهمانى‏ها، رفت وآمدهاى امام، پول برق‏خانهو ...را نوشته بودیم . هنگامى که صورت مخارج را نزد امام‏ ‏فرستادیم، پس از نیم ساعت‏ حاج احمدآقا(فرزند امام) تلفن زد وگفت: از وقتى که صورت حسابراداده‏اید، امام مرتب لب باغچه قدم‏مى‏زند و سخت ناراحت است، زیرا مخارج خانه امام در این ماه ازده هزار تومان(آن عصر) تجاوز کرده است لذا امام مى‏فرماید:

«اگر خرج خانه من از ده هزار تومان تجاوز کند، من اصلا ازاین جا مى‏روم.»

حاج احمد آقا به من گفت: شما ببینید که خرج اضافى در این ماه‏ چه بوده است،تا به آقا بگوییم و خیال امام راحت‏شود.

ما پس از جستجو در دفاتر، سه قلم خرج اضافه آن ماه را یافتیم که ابداً مربوط به خانه امام نبود ، است، مثلا:

- گازوئیلى که از خانه امام زیاد آمده بود ما گفتیم که آن‏را در انبار حسینیه جماران بریزند.

- ماشینى که خانواده حضرت امام را مى‏برد، و براثربى‏توجهى راننده خسارتى به آن وارد شده بود ، و هزینه‏اى پیدا نموده بود.

- برزنتى براى خانه حضرت امام  تهیه شده بود تا داخل‏ منزل ایشان از بالاى پشت‏بام دیده نشود، زیرا پاسداران در آنجا پاس مى‏دادند.

صورت این چند قلم اضافه خرج را خدمت امام فرستادیم، درنتیجه ایشان احساس آرامش کرده و آسوده خاطر شدند. از همین یک ‏نمونه مى‏توان شدت پرهیز امام از اسراف و زیاده ‏روى در مخارج‏ خانه را به دست آورد.

دورى از تقتیر و سختگیرى

اعتدال در مصرف یکى از ویژگى‏هاى بندگان ممتاز الهى است، که در میانه دو چهره قرارگرفته است، نخست جنبه افراطى آن است‏که از آن به اسراف و تبذیر یاد مى‏شود که بیان گردید، دوم جنبه‏ تفریطى آن که چهره تفریط ، اعتدال در مصرف است که از آن به‏ تقتیر یا سختگیرى و زندگى رنج‏آور تعبیر مى‏گردد . اسلام دین سمحه‏ و سهله است، هرگز حاضر نیست که مسلمانان در سختى و رنج اقتصادى‏زندگى کنند . باید با کار و کوشش و سرپنجه تدبیر، شکل زندگى رابه شیوه‏اى تبدیل کرد که موجب وسعت در زندگى و آسایش گردد.

پیامبر اکرم(ص)همان گونه که از اسراف جلوگیرى مى‏کرد، به‏موازات آن از اقتار وسختگیری در زندگى، نهى مى‏نمود.

رسول ‏اکرم(ص)فرمود: «اِنَّ مِن سَعادَةِ المَرءِ المُسلِمِ اَن یشبهَهُ وَلَدَه....»

" از سعادت و خوشبختى انسان مسلمان،آن است که داراى فرزندى باشدکه ‏در نیکى، شبیه به خود اوبوده و نیز داراى همسر زیبا و دیندار، ومرکب راهوار و خانه وسیع باشد."

در ماجراى ابولبابه( گفتن یک راز نظامى حکومت اسلامى به یهودیان ) به گناه خود پى برد و توبه حقیقى کرد و پس ازمدتى آیه 102 سوره توبه در پذیرش توبه او از جانب خداوند نازل‏شد، پیامبر(ص)با تلاوت آن آیه، به او بشارت داد. ابولبابه به‏پیامبر(ص)عرض کرد: اجازه بده به شکرانه قبول شدن توبه‏ام، نصف‏اموالم را انفاق کنم . پیامبر(ص)اجازه نداد. او عرض کرد: اجازه ‏بده یک سوم آن را انفاق کنم، پیامبر(ص) اجازه داد.

این که پیامبر(ص)اجازه انفاق نصف اموال او را نداد، براین اساس‏بود که وی و خانواده‏اش،گرفتار سختى و تنگنا در معیشت نگردند.

این بحث را باذکر روایتی به پایان می بریم  :

یکى از مسلمانان مدینهکهداراى چند کودک ‏بود، و شش غلام داشت، در بستر مرگ قرار گرفت. قبل از مرگ خود به‏خاطر جلب پاداش‏ الهى، شش غلامش را آزاد نمود. پس از آن که ازدنیا رفت، مسلمانان پس از غسل و تکفین، او را به خاک سپردند.سپس ماجراى او را در مورد آزادسازى غلامان، و فقر فرزندانش به‏آن حضرت خبر دادند. پیامبر(ص) فرمود:

«اگر من اطلاع مى‏یافتم نمى‏گذاشتم‏جنازه او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید، زیرا او کودکان خودرا از ثروتش بى‏نصیب نمود، و آنان را فقیر و بى‏پناه گذاشت، تا دست گدایى به سوى مردم دراز کنند.»

این ماجرا در عین آن که بیانگر نکوهش اسراف در انفاق است ، نیز حاکى از آن است که نباید موجب سختى و فشار در زندگى اعضاء خانواده شود . بلکه باید اعتدال در مصرف را با توجه به همه‏جوانب رعایت نمود.

پرهیز از اسراف

چهارشنبه 88/9/11 4:21 عصر| | نظر

پی نوشت

1- نمونه معارف، ج 1، ص 190

زنان ، صرفه جویی و محیط زیست

چهارشنبه 88/9/11 4:21 عصر| | نظر

خرید وسایل منزل

نظافت منزل

خرید مواد غذایی

صرفه جویی در برق

صرفه جویی در آب

صرفه جویی در انرژی سوخت

صرفه جویی در وقت

اسراف و تبذیر در قرآن و سنت

چهارشنبه 88/9/11 4:17 عصر| | نظر

باسمه تعالی
مقدمه
دین مقدس اسلام بهره‏ بردارى مشروع از نعمتهاى الهى و زیباییهاى زندگى را مباح و روا و اسراف و زیاده‏روى را حرام و ناروا مى‏داند و این بدان جهت است که مسلمان به تناسب امکانات و توانایى و کارآیى خود، در برابر جامعه مسؤولیت دارد. در این صورت فرد اسرافکار قهرا از اجراى مسؤولیت و تعهدات اجتماعى خود بازمى‏ماند و از این رهگذر بر پیکر جامعه ضربه مى‏زند.
قرآن مجید این حقیقت را در ضمن مباحث اجتماعى در قالبهایى زیبا بیان مى‏کند و با هشدار به پیروان خود مى‏فرماید: (و انفقوا فى سبیل الله ولا تلقوا بایدیکم الى التهلکة) (1) یعنى در راه خدا انفاق کنید و با دستهاى خود، خود را به هلاکت و نابودى نیفکنید. از این آیه شریفه چنین استفاده مى‏شود که اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نیازمندیهاى مردم مصرف نشود سرنوشت آن جامعه و ملت‏به هلاکت و سقوط مى‏انجامد.
صرف‏نظر از اهمیت‏ خوددارى از اسراف و تبذیر در دین از نظر موقعیت ‏خاص کشور اسلامى که در محاصره حکومتهاى سلطه‏گر قرار گرفته اگر ما بتوانیم تجملات زندگى را حذف کنیم و رعایت اقتصاد و میانه‏روى را در همه حال مدنظر و برنامه عمل قرار دهیم، به استقلال کشور کمک کرده‏ایم و به پیروزى نهایى نزدیکتر شده‏ایم. در نتیجه این شعار را در اقصى نقاط عالم و دنیاى اسلام و بالاخص ایران اسلامى اعلام کرده‏ایم که ما از تنگناهاى اقتصادى نمى‏هراسیم و قدرت آن را داریم که روى پاى خود بایستیم و به هیچ قدرتى جز خداوند متعال متکى نیستیم.
مفهوم اسراف
راغب اصفهانى مى‏گوید: «السرف تجاوز الحد فى کل فعل یفعله الانسان‏» (2) اسراف به معنى تجاوز از حد و معیار در هر کارى است که از انسان سر بزند، گرچه استعمال آن در موارد زیاده‏روى در انفاق مال بیشتر است و گاهى به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال و زمانى هم به چگونگى بذل مال و مورد آن اطلاق مى‏شود. اما بنا به مفهوم سخن راغب و روح معنى «کل فعل‏» و بر پایه شواهد فراوان در قرآن و حدیث، اسراف به هر گونه تجاوزکارى و زیاده‏روى گفته مى‏شود و در هر حال اسراف عملى است ممنوع و محکوم، و مورد خشم و انزجار خداوند متعال است و از آن به شدت منع شده است.
خداوند در سوره اعراف مى‏فرماید: «کلوا واشربوا و لا تسرفوا انه لایحب المسرفین‏» (3) بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
مفهوم تبذیر
تبذیر برخلاف اسراف و تنها واژه‏اى اقتصادى است. تبذیر از ریشه «بذر» یعنى تفریق و پخش کردن چیزى اصلش از ریختن و پاشیدن بذر است که به طور استعاره درباره کسى که مال خود را بیهوده تلف و پخش مى‏کند، به کار رفته است و نیز گفته شده است که تبذیر، انفاق مال در راه معصیت است.
با این توضیحات ملاحظه مى‏کنیم که «اسراف‏» در برابر اقتصاد و میانه روى قرار دارد و به هرگونه تجاوز از حد، در غیر طاعة‏الله و به قصور از حق‏الله اطلاق مى‏شود. در قرآن کریم واژه قصد و مشتقات آن در معانى ; راست، متوسط و معتدل به کار رفته است. مانند «واقصد فى مشیک‏» (4) در راه رفتن اعتدال را رعایت کن.
فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات (5) از میان آنها عده‏اى بر خود ستم کردند و عده‏اى میانه‏رو بودند و عده‏اى به اذن خدا در نیکى‏ها از همه «پیشى‏» گرفتند.
حضرت على(علیه السلام) در مورد قصد مى‏فرمایند: «علیک بالقصد فى الامور» (6) بر تو باد میانه‏روى در کارها. در خطبه همام از نشانه‏هاى متقین و پرهیزگاران مى‏فرماید: « و ملبسهم الاقتصاد» (7) یعنى پوشاکشان میانه بود، بدین معنى افراط و تفریط در کارها و زندگیشان وجود ندارد. از مجموع این نظریه‏ها این چنین بر مى‏آید که بین واژه اسراف به معنى اقتصادى آن با واژه تبذیر فرق زیادى وجود ندارد و تنها ممکن است در جهت تمایز بین این دو واژه گفته شود که با توجه به خصوصیات تعابیر لغت‏شناسان در معنى تبذیر، مقصود از این واژه تلف کردن و ضایع نمودن مال است و زیاده‏روى در انفاقات شخصى و امور خیریه را شامل نمى‏شود ، در حالى که اسراف فراگیرتر از آن و در برگیرنده همه موارد از به هدردادن و زیاده‏روى در مصارف شخصى و خانوادگى و انفاقهاى مستحب مى‏باشد. و به عبارت دیگر هر تبذیرى اسراف است ولى هر اسرافى تبذیر نیست.
از امام صادق(علیه السلام) جمله کوتاهى نقل شده است که ممکن است همین نکته را از آن استفاده کرد. آن حضرت فرمود: «ان التبذیر من الاسراف‏» یعنى ، تبذیر از اسراف است. در این حدیث‏شریف، براى اسراف انواع ‏واقسامى فرض شده، که تبذیر شاخه‏اى از آن معرفى گردیده است.
اسراف از نظر قرآن
در قرآن کریم واژه «اسراف‏» و مشتقات آن مکرر به کار رفته است ولى در بیست و سه مورد لفظ «اسراف‏» استعمال شده که در هر مورد، مفهومى ویژه دارد. در غالب موارد، مقصود از اسراف جنبه‏هاى اخلاقى ، عقیدتى و تجاوز از حدود الهى است، و تنها در چهار مورد جنبه مالى را شامل مى‏شود که با دو آیه «تبذیر» شش آیه مى‏شود.
به آیات زیر توجه کنید:
1 - کذلک زین للمسرفین ماکانوا یعملون. (8) این‏گونه براى اسرافکاران اعمالشان زینت داده شده است.
2 - ولا تطیعوا امر المسرفین. (9) اطاعت فرمان مسرفان نکنید.
3 - ان الله لایهدى من هو مسرف کذاب. (10) خداوند اسرافکار دروغگو را هدایت نمى‏کند.
4 - و ان فرعون لعال فى الارض و انه لمن المسرفین. (11) و به راستى فرعون برترى‏جویى (و طغیان) در زمین روا داشت و او از اسراف‏کاران بود.
اما آیاتى که تنها ظهور در جنبه‏هاى اقتصادى دارند عبارتند از:
1 - انعام، آیه 141.
2 - اعراف، آیه 31.
3 - فرقان، آیه‏67.
4 - اسراء، آیات‏27 و 28.
حال به ذکر چند آیه مى‏پردازیم:
1 - وات ذاالقربى حقه والمسکین وابن السبیل ولا تبذر تبذیرا ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین و کان الشیطان لربه کفورا (12).
و حق نزدیکان را بپرداز! و (همچنین) مستمند و در راه‏مانده را، و هرگز تبذیر مکن چرا که تبذیرکنندگان برادران شیطانند و شیطان کفران (نعمتهاى) پروردگار کرد.
واژه «تبذیر»، تنها یک واژه اقتصادى است و در قرآن کریم تنها در همین دو آیه از سوره اسراء به کار رفته است. و شاید در قرآن کریم کمتر مواردى بتوان پیدا کرد که با چنین لحن تند و شدیدى از عملى نهى شده باشد.
2 - خذوا زینتکم عند کل مسجد و کلوا و اشربوا ولا تسرفوا انه لایحب المسرفین (13) زینت‏خود را در هر مسجد برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید همانا که خداوند مسرفان را دوست نمى‏دارد.
تمامى آیات مربوط به اسراف را مى‏توان به طورکلى به دو بخش تقسیم کرد:
1 - اسراف در مال.
2 - اسراف در غیرمال.
1 - اسراف در مال
آیات مربوط به زیاده‏روى در صرف مال شامل دو بخش است:
الف) اسراف در مصرف شخصى; مى‏فرماید: کلوا من ثمره اذا اثمر ... (14) از میوه آن به هنگامى که به ثمر مى‏نشیند بخورید و حق آن را به هنگام درو بپردازید، اسراف نکنید که خداوند مسرفین را دوست نمى‏دارد.
بنابراین اسرافى که در بعد اقتصادى بیشتر مورد توجه است و موجب تضعیف بنیه مالى محرومان و لذت‏طلبى مسرفان مى‏شود و از بلاهاى بزرگ اجتماعى است و فقر و محرومیت‏بیشتر به دنبال دارد همین نوع اسراف است که هر مسلمان با توجه به وظیفه و تعهد و مسؤولیتى که در برابر خداوند و اجتماع دارد لازم است، در مخارج زندگى خویش رعایت اعتدال را بکند و جدا از اسراف پرهیز نماید.
ب) اسراف به خاطر دیگران; وقتى انفاق از حد تعادل خارج شود نسبت‏به انفاق شونده و انفاق‏کننده هر دو عوارض سوء و زیانبار خواهد داشت، به این جهت است که قرآن مجید وقتى در آیاتى از سوره شریفه فرقان ویژگیهاى مؤمنان و بندگان واقعى را بر مى‏شمارد یکى از آن ویژگیها را این‏گونه معرفى مى‏فرماید:
اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما (15) کسانى هستند که هرگاه انفاق کنند نه اسراف مى‏کنند و نه سختگیرى، بلکه در میان این دو اعتدالى دارند. و نیز قرآن، خطاب به حضرت پیامبر(صلی الله علیه و آله) مى‏فرماید: و لا تجعل یدک مغلولة الى عنقک و لا تبسطها کل البسط فتقعد ملوما محسورا (16) هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد آن را مگشا تا مورد سرزنش قرار گیرى و از کار فرومانى، و در همین رابطه حضرت على(علیه السلام) مى‏فرمایند: «ما عال امرء اقتصد» (17) کسى که میانه‏روى پیشه سازد تنگدست نگردد. و حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) مى‏فرمایند: «من اقتصد اغناه الله ، و من بذر افقره الله‏» (18) هر کس در دخل و خرج میانه‏روى کند خدا بى‏نیازش مى‏کند و هر کس اسراف و تبذیر نماید خداوند فقیرش گرداند.
زیربناى آفرینش بر تعادل گذاشته شده است «و کل شى‏ء عنده بمقدار» (19) و هر چیزى نزد او مقدار معینى دارد و در مورد دیگر مى‏فرماید: «انا کل شى‏ء خلقناه بقدر» (20) ما هر چیزى را به اندازه آفریدیم.
حساب هر چیزى در پیشگاه خداوند متعال براساس حکمت‏ بالغه او و مصلحت و عدالت و از روى اندازه و بدور از افراط و تفریط است، و اساس حکومت را هم عدالت تشکیل مى‏دهد و اقامه عدل از اهداف مهم بعثت انبیاى عظام الهى بوده است تا آنجا که معیار مالکیت مشروع را عدم زیان و اضرار و ستم به فرد و اجتماع، و ضابطه انفاق و احسان را کرامت و سخاوت بدور از بخل و امساک و نیز بدور از اسراف و زیاده‏روى قرار داده است و بالاخره تحکیم بنیان اقتصادى جامعه و میانه‏روى مطلوب و مورد تاکید شارع مقدس اسلام است.
2 - اسراف در غیرمال
الف) اسراف در قتل; در دوران جاهلیت رسم بر این بود که هرگاه کسى از روى ظلم و تعدى به قتل مى‏رسید بستگان مقتول با توجه به خوى و خصلت جاهلى و حس کینه‏توزى و انتقام‏جویى چند نفر از بستگان قاتل را به قتل مى‏رساندند. قرآن کریم این تجاوز و انتقام‏جویى را مردود دانسته و فرمود: «فلا یسرف فى القتل‏» (21) . اما در قتل اسراف نکنید، یعنى، براى قتل یک نفر، فقط یک نفر را به قتل برسانند آن هم با توجه به صدر آیه که مى‏فرماید: «ولا تقتلوا النفس التى حرم الله الا بالحق‏»، نفسى را که خداوند حرام کرده است نکشید مگر از روى حق، یعنى این کشتن هم فقط در مواردى تجویز شده است که قاتل مستوجب کشته شدن باشد و با علم و عمد مرتکب قتل نفس شده باشد.
ب) اسراف در نفس; کسى که از نظام اعتدال خارج مى‏شود و با ارتکاب گناه و معصیت از حریم انسانى خود تجاوز مى‏کند اسرافکار است، اما اسرافکارى که مشمول پیام رحمت و امید الهى قرار گرفته است: قل یا عبادى الذین اسرفوا على انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم. (22) بگو اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‏اید از رحمت‏خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى‏آمرزد.
ملاحظه مى‏شود که هرگونه گناه و تجاوز از حد و مرز و حریم انسانى اسراف بر نفس شمرده مى‏شود.
در جاى دیگر مى‏بینیم، مجاهدان جنگ احد به درگاه خداوند متعال دست نیاز بر مى‏داشتند: و ما کان قولهم الا ان قالوا، ربنا اغفرلنا ذنوبنا و اسرافنا فى امرنا و ثبت اقدامنا وانصرنا على القوم الکافرین (23) گفتار آنها فقط این بود که پروردگارا گناهان ما را ببخش و از تندرویهاى ما در کارها چشم بپوش، قدمهاى ما را ثابت‏بدار، و ما را بر جمعیت کافران پیروز بگردان.
از آیه شریفه استفاده مى‏شود، آنچه از آن عدول کرده و بجا نیاورده‏اند اطاعت امر پیامبر(صلی الله علیه و آله)، و سستى و منازعه بوده است.
هر نوع گناه، اسراف و تجاوز از حد فطرى و طبیعى انسان است که با ارتکاب آن از مسیر اعتدال بیرون مى‏رود و به راه زوال و نیستى کشانده مى‏شود و این درست‏خلاف آن هدف عالى است که انبیاى الهى براى آن مبعوث شده‏اند. قرآن در این مورد مى‏فرماید: ولقد جاءتهم رسلنا بالبینات ثم ان کثیرا منهم بعد ذلک فى الارض لمسرفون; (24) و رسولان، با دلایل روشن به سوى بنى‏اسرائیل آمدند، اما بسیارى از آنها بر روى زمین تعدى و اسراف کردند. در این آیه شریفه مراد از «مسرفون‏» کسانى هستند که از انبیا و طریق حق تبعیت نکردند و در نتیجه این سرکشى به گناه آلوده شدند.
معیار اسراف
احادیثى از حضرت امام صادق(علیه السلام) نقل است که در مورد اسراف به اصحاب مى‏فرمایند: کمترین حد اسراف این است که لباسى را که بیرون خانه براى حفظ آبرو مى‏پوشى در داخل خانه نیز بپوشى یا باقیمانده آب و غذا را که در ظرف مى‏ماند دور بریزى و یا خرما را خورده و هسته آن را دور اندازى. (25) در بعضى از احادیث آمده است که در هنگام وضو گرفتن باید مواظب باشیم که دچار اسراف نشویم و مقدار یک مد (معادل سه چهارم لیتر) آب براى وضو کفایت مى‏کند. و نیز در ذیل آیه شریفه 31 سوره اعراف: «کلوا و اشربوا...» احادیثى از حضرت امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که از آن جمله این حدیث است که «عیاشى از ابان بن تغلب‏» از آن حضرت نقل مى‏کند که مال و ثروت از آن پروردگار است که آن را در نزد مردم به امانت گذاشته است و به آنها اجازه فرموده که در حد اعتدال و میانه‏روى بخورند و بیاشامند و لباس بپوشند، و نکاح کنند، مرکب سوارى داشته باشند و مازاد آن را به فقراى مؤمنین ببخشند و بدین‏وسیله اختلافات طبقاتى را از بین ببرند و پراکندگیها را ترمیم کنند و کسى که این‏گونه عمل مى‏کند ، آنچه را که مى‏خورد و مى‏آشامد ، اعمالش مباح است و نکاح او و استفاده از مرکوبش نیز حلال مى‏باشد و کسى که از این حد تجاوز کند بر او حرام است و سپس فرمود که اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
از فرمایش امام(علیه السلام) که نظرشان را به صراحت اعلام و مى‏فرمایند: «من عدا ذلک کان علیه حراما» (26) حرمت اسراف به وضوح آشکار مى‏شود و وقتى از حد متعادل و مشخص که در این حدیث‏شریف بدان تصریح شده تجاوز شد به حرمت مى‏انجامد و به دلیل این‏گونه احادیث و یا به دلیل نهى صریح قرآن (لاتسرفوا) اسراف و تبذیر نوعى حریم‏شکنى و عصیان در برابر امر پروردگار و از گناهان کبیره محسوب مى‏شود. در حدیثى دیگر مى‏فرماید: «کسى که چیزى را در غیر راه ‏خدا انفاق کند او مبذر است و کسى که در راه خدا چیزى را انفاق کند او مقتصد است. (27) در این جا معلوم مى‏شود که بذل و بخشش اگر به قصد و نیت الهى نباشد حکم اسراف را دارد و اصولا از دید اسلام چنین عملى اخلاقى و پسندیده نیست‏حال که بحث اخلاقى به میان آمد متناسب است تا اشاره‏اى اجمالى بکنیم به این که چگونه‏ عملى ، از نظر اسلام مقبول است.
.
معیار و ملاک هزینه‏ها
اصولا توجه به این نکته ضرور است که هر کس چقدر حق هزینه دارد که وقتى از آن حد گذشت مشمول اسراف مى‏شود و باید از آن خوددارى نماید، به اعتبارى مصرف و مخارج زندگى را مى‏توان به دو قسم تقسیم نمود، مخارج روا و مخارج ناروا، قضاوت در مورد روا و ناروا بودن مخارج با عرف و افراد اجتماع است. همان‏طور که قضاوت در مورد اباحه و حرمت‏به دست‏شرع است، هر کس براساس ایمان و عدل اسلامى موظف است زندگى خویش را طبق شان و موقعیتى که در اجتماع دارد تنظیم کند (البته این با معنى مساوات اسلامى منافاتى ندارد، زیرا این تفاوت براساس تفاوت در شهرت و ضعف استعداد و میزان تلاش و فعالیت هر کس و مراحل مختلف افراد است) مثلا در باب خمس داریم که افراد در مورد منافع کسب باید مخارج سالانه خود را طبق شان تامین کنند و آنچه از این معیار اضافه باشد مشمول خمس مى‏شود و یا در باب زکات شرط است که نیازمندانى مى‏توانند آن را دریافت نمایند که هزینه لباس و غذا و سایر مخارج ضرور زندگى آنان تامین گردد و توسعه یابد تا همسطح سایر افراد قرار گیرند.
در مورد نفقه زن که بر عهده شوهر است معیار چنین است که مرد خوراک و پوشاک زن را در حد شایسته و شرافتمندانه که در خور شان و موقعیت اجتماعى اوست تامین نماید در این زمینه قرآن مجید مى‏فرماید: «و على المولود له رزقهن و کسوتهن بالمعروف لاتکلف نفس الا وسعها» (28) بر آن کسى که فرزند براى او متولد شده (پدر) لازم است‏خوراک و پوشاک مادر را به طور شایسته و در مدت شیردهى بپردازد حتى اگر طلاق گرفته باشد، هیچ کس موظف به بیش از مقدار توانایى خود نیست.
مى‏بینیم آن قسمت از مخارج و هزینه‏هایى که با موقعیت اجتماعى و شؤون زندگى انسان موافق و سازگار است اقتصاد و تقدیر معیشت است و آنچه از این حد و مقدار تجاوز کند، اسراف و زیاده‏روى است و موجب غضب پروردگار خواهد بود. لازم به تذکر است که شاید نتوان معیار و مقدار معینى براى اسراف در نظر گرفت. بلکه اسراف مفهومى است که در افراد مختلف و اوضاع گوناگون و اجتماعات مختلف مصادیق متفاوت و مختلفى مى‏یابد ، مثلا ممکن است پوشیدن لباس و یا خوردن غذایى خاص در شرایطى که در جامعه نیازمند و محتاج وجود ندارد اسراف نباشد لکن همان پوشاک و خوراک در جامعه‏اى فقیر و یا زمانى خاص زیاده‏روى و اسراف محسوب شود و این خود توجه دادن ثروتمندان است ‏به این که مسایل مهمتر را در نظر بگیرند و بر تمام ابعاد زندگى خود را زیر نظر گیرند و احساس مسؤولیت کنند و بدانند که همگان در پیشگاه ایزد متعال مسؤولند; مسؤول در برابر خود و جامعه خود. غنى باید در فکر فقیر و رفع نیازهاى او باشد که در تعالیم اسلام بر این مساله تاکید فراوان شده است و براى نمونه علاوه بر آیات شریفه قرآنى که وارد شده است‏به این کلام مشهور حضرت رسول‏(صلی الله علیه و اله) اکتفا مى‏شود که فرمود: «من اصبح و لا یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم‏»، پس باید غنى در فکر فقیر و در راه رفع حوایج او باشد و افراد کم درآمد در مرز خود حرکت کنند تا امتیازهاى نابجا از میان برود و اصول در جامعه رشد کند و بحرانهاى اقتصادى پدید نیاید.
اسراف موجب تنگدستى و فقر است و میانه‏روى مایه توانگرى
در حدیثى از امام على(علیه السلام) آمده است که «القصد مثراة و السرف مثواة‏» (29) یعنى اقتصاد و میانه‏روى موجب ثروتمندى و اسراف و ولخرجى موجب سقوط و فقر مى‏گردد و نیز امام زین‏العابدین(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل مى‏فرماید که فرمود: «ثلاث منجیات فذکر الثالث القصد فى الغنى و الفقر» (30) حضرت رسول سه عامل براى نجات معرفى مى‏فرمایند که سومین آن میانه‏روى و اعتدال در توانگرى و نیازمندى است. پس افراد توانگر هم حق ندارند به بهانه این که امکانات مالى وسیع دارند به اسراف پردازند. نکته مهمى که از این حدیث استنباط مى‏شود این است که اسراف و تبذیر موجب فقر و تنگدستى است.
اسرافى که همیشه حرام است
سه قسم اسراف است که در همه جا و در همه حالات حرام است و اختصاص به شخص یا زمان، یا جاى خاصى ندارد.
1 - ضایع کردن مال و بى‏فایده کردن آن، هر چند آن مال کم باشد. مانند بقیه ظرف آب را ریختن در جایى که آب کمیاب باشد و به آن مقدار رفع نیاز مى‏گردد. یا لباسى را که قابل استفاده شخصى یا دیگران است، پاره کردن و یا دور انداختن و یا خوراکى را نگهداشتن و به دیگرى ندادن تا این که ضایع و تباه شود و یا دادن مال به دست صغیرى که آن را تلف مى‏کند و نظایر اینها.
حضرت صادق(علیه السلام) میوه نیم‏خورده‏اى را دیدند که از منزل ایشان بیرون انداخته شده بود. آن حضرت ناراحت و خشمگین شدند و فرمودند این چه کارى است که کردید؟ اگر شما سیر شده‏اید بسیارى از مردم هستند که سیر نشده‏اند، پس به آنهایى که نیازمندند بدهید. متاسفانه در حال حاضر مى‏بینیم در جامعه اسلامى، چه مقدار از غذاها و یا میوه‏هایى که قابل استفاده است در سطلهاى آشغال و زباله‏دانها ریخته مى‏شود! در حالى که افراد بسیارى به آن نیاز دارند. نسبت‏به دور ریختن تتمه طعام بخصوص خرده نان (مگر در صحرا براى حیوانات) روایات تهدیدآمیزى رسیده است که ذکر آنها موجب طول کلام است.
خوردن چیزهاى مضر هم اسراف است
2 - از موارد اسراف، صرف کردن مال است در آنچه به بدن ضرر برساند، از خوردنى و آشامیدنى و غیر آنها مانند خوردن چیزى پس از سیرى هر گاه مضر باشد. چنانچه صرف مال در آنچه که براى بدن نافع و به صلاح آن است، اسراف نیست.
صرف کردن مال در محرمات اسراف است
3 - صرف کردن مال در مصرفهایى که شرعا حرام است، مانند خریدن شراب و آلات قمار و اجرت فاحشه و خواننده و رشوه‏دادن به حکام و صرف نمودن مال در چیزى که ظلمى در بردارد یا ستمى به مسلمانى مى‏رساند و نظیر اینها، و در چنین مواردى از جهت مخالفت امر خدا معصیت است، یکى گناه بودن اصل عمل و یکى اسراف بودن صرف مال در آن موارد.
رابطه اسراف و اتلاف مالکیت
در اسلام مالکیتى که از راههاى مباح حاصل شده باشد محترم شمرده شده است و جز در مواردى خاص که در فقه اسلامى مقرر شده از مالک سلب مالکیت نمى‏شود. در این جا لازم است این نکته روشن شود که مالک حق اتلاف را ندارد و حق تصرف تا مرز اتلاف پیش نمى‏رود، اگر مالک بخواهد ملک خویش را تلف کند نوعى «اعراض‏» تلقى مى‏شود به طورى که آن مال بکلى از مالکیت او خارج مى‏شود و رابطه مالکیت‏شخص با آن چیز از بین مى‏رود. «اعراض‏» یکى از عوامل سلب مالکیت است. اتلاف مال گناه است و تلف‏کننده اصولا در ملک خداوند تصرف نابجا کرده است. به عنوان مثال: شخصى از بالاى پشت ‏بام لیوان خود را به قصد شکستن مى‏اندازد. اگر دیگرى در بین راه آن را بگیرد صاحب آن لیوان کدام یک از آن دو هستند؟ این بحثى حقوقى است که در فقه نیز مطرح است، شخص پرتاب کننده لیوان رابطه مالکیت‏خود را با لیوان قطع کرده است و این «اعراض‏» نام دارد در حالى که اگر او حق داشت‏شاهد تلف شدن مال خویش باشد این رابطه قطع نمى‏شد و قطع شدن رابطه مالکیت‏به صرف این عمل بدین معنى است که او حق اتلاف ندارد. با اولین اقدام شخص «براى اتلاف مال خود» دو مساله به وجود مى‏آید: یک گناه تکلیفى و دیگر اثر حقوقى که همان قطع مالکیت اوست‏به گونه‏اى که اگر فرد دیگرى آن مال را از تلف شدن نجات دهد مالک آن مى‏گردد.
صراط مستقیم
در جامعه اسلامى براساس نگرش خاص اسلام باید تمام حرکتها و روشها در کلیه شؤون و ابعاد حیاتى در مسیرى ویژه قرار گیرد که در اصطلاح خاص مکتبى از آن صراط مستقیم و طریقه وسطى ، سواءالسبیل یا راه میانه و خط عدالت تعبیر مى‏شود، صراط مستقیم راهى است که خداوند متعال براى انسان در نظر گرفته و از این راه است که انسان مى‏تواند به کمال لایق خود برسد و گذشتن از آن توام با سلامت و عافیت از پل صراط در جهان دیگر است، و آن خط و مسیرى است که در دو لبه پرتگاه سقوط در دره هولناک بدبختى هلاک و عذاب واقع شده است. راهروان این صراط به هر طرف بلغزند خواه چپ یا راست، به جانب افراط و تفریط، جلو افتادن از دیگر رهروان یا عقب ماندن، تهور و بیباکى یا جبن و ترس بى‏مورد ، پرگویى یا سکوت و بالاخره خواه لغزش به سوى اسراف و اتراف و تبذیر باشد یا به سوى بخل و امساک و تقتیر ، در هر حال گمراهى است و انحراف و شقاوت. حضرت على(علیه السلام) مى‏فرماید: «الیمین والشمال مضلة والطریق الوسطى هى الجادة‏» (31) راست و چپ گمراهى است و راه راست جاده‏اى است غیرقابل انحراف و به تعبیر دیگر ، رهرو واقعى این طریق خود حضرت على(علیه السلام) در جاى دیگر مى‏فرماید: «و من اخذ یمینا و شمالا ذموا الیه الطریق‏» (32) هر کس به سمت راست و چپ برود مذمتش کرده و از تباه شدن و مفسده برحذرش دارید. و نیز آن حضرت در مورد مفسده‏گران مى‏فرماید: « و اخذوا یمینا و شمالا» (33) مفسدین با پیش گرفتن راههاى گمراهى راست و چپ از صراط مستقیم هدایت، چشم پوشیده و محروم شدند بنابراین روشن است که اسراف و تبذیر و بخل و تقتیر در صراط مستقیم مکتب اسلام جایى ندارد و خروج از راه تعادل است، ولخرجى و ریخت ‏و پاشهاى متکبرانه بر روش مترفین و نازپروردگان لغزش و انحراف به سمت راست‏بوده و بخل و تقتیر و امساک، سقوط در جهت چپ و جذب شدن به اصحاب شمال مى‏باشد. در این مطلب توجه به این نکته ضرور است که انسان منهاى هدایت آسمانى و مکتب وحى طبعا یا بخیل است و یا اهل اسراف و تبذیر، «و کان الانسان قتورا» (34) انسان سختگیر است; همان‏گونه که ظالم و نادان است. «انه کان ظلوما جهولا» (35) و این هدایت تشریعى الهى است که او را از این طبیعت و خصلتهاى پست‏حیوانى نجات مى‏دهد و لذا خداوند متعال در آیات کریمه قرآنى جهت رهایى از افراط و تفریط و نجات از پستیها و خستهاى نفسانى راه هدایت و تربیت را براى انسان هموار کرده است و مى‏فرماید: «بندگان خداى رحمان آنان هستند که هنگام انفاق اسراف نکرده و بخل هم نورزند بلکه در این میان راهى استوار، معتدل و براساس عدالت پیش مى‏گیرند». (36)
پس به‏طور کلى و بویژه از بعد اقتصادى که مورد بحث ما است، بیجا و ناروا مصرف کردن و تلف کردن نعمتهاى الهى، محروم کردن جامعه از آن نعمتها است، لذا مى‏بینیم که قرآن کریم چگونه به موارد مختلف آن اشاره مى‏فرماید: «خداوندت مسرفین را دوست نمى‏دارد» (37) و « مسرفین قابل هدایت نبوده و بسیار دروغگویند» (38) و «اهل هلاکت و گمراهى‏اند و نجات ندارند» (39) و «اهل تردید و شک و ریبند» (40) ، «اهل آتشند» (41) و «قابل پیروى نیستند.» (42)
چون بناى اسلام بر صراط مستقیم است از جهت دیگر ، قرآن مجید ، بخل و امساک و تقتیر را هم مورد نکوهش قرار داده و مثلا مى‏فرماید: «الذین یبخلون و یامرون الناس بالبخل و یکتمون ما اتیهم الله من فضله‏» (43) آنان که بخل مى‏ورزند و مردم را به بخل وامى‏دارند و آنچه خدا از فضل خود به آنان بخشیده کتمان مى‏کنند «به مردم استفاده نمى‏رسانند» به کیفر خود خواهند رسید.
چرا مسرفین مبغوض خدا و مبذرین برادران شیطان شمرده شده‏اند؟
علت این مطلب را باید در جهان‏بینى و اعتقادات اسلامى جستجو کرد و تبیین آن در مورد مسرفان مى‏تواند چنین باشد که خداوند امر به عدالت و احسان مى‏کند و طبعا صاحبان عدالت را دوست مى‏دارد. «ان الله یامر بالعدل و الاحسان‏» و از آنجا که اسرافکاران از این فرمان سرپیچى کرده و بیعدالتى در مصرف را پیشه خود ساخته‏اند قهرا مورد خشم و دشمنى خداوند قرار خواهند گرفت، ولى در مورد تبذیرکاران علت همدست ‏بودن و شباهتشان به شیطان را از آیه شریفه مى‏توان استنباط کرد آن جا که مى‏فرماید: مبذران برادران شیطانند و تعبیر برادر در لغت عرب به معنى مشابه و نظیر هم مى‏آید و شیطان در برابر پروردگارش ناسپاس است ، و از طرف دیگر تبذیر به معناى ضایع کردن نعمتهاى خداوند است و خود نوعى ناسپاسى است نسبت ‏به آن نعمتها; و شیطان نخستین فردى است که همه چیز را نادیده گرفت و تمرد از فرمان خدا کرد و راه ناسپاسى را باز نمود، لذا آنها که مبتلا به این خصلت ناروا باشند از همکاران و همدستان شیطان خواهند بود و از آنان با عنوان برادران شیطان یاد شده است و این است رمز تعبیر زیباى قرآن.
درسى از رسول خدا(صلی الله علیه واله)
در کتاب تحف‏العقول آمده است: « جاء الرجل بلبن و عسل لشربه فقال(صلی الله علیه و آله): شرابان یکتفى باحدهما عن صاحبه لا اشربه و لا احرمه و لکنى اتواضع لله; فانه من تواضع لله رفعه الله و من تکبر وضعه الله و من اقتصد فى معیشته رزقه الله و من بذر حرمه و من اکثر ذکر الله آجره الله‏» (44) مردى شیر و عسل براى پیامبر(صلی الله علیه و آله) آورد تا بنوشد فرمود: دو نوشیدنى که یکى از دیگرى کفایت مى‏کند من آن را نخورم و حرام هم نمى‏کنم ولى براى خدا تواضع مى‏کنم. زیرا هر که براى خدا تواضع کند خدایش بالا برد و هر که تکبر کند خداوند او را خوار سازد و هر که در زندگى میانه‏روى کند خدایش روزى دهد و هر که زیاده‏روى کند خداوند او را بى‏نصیب گرداند و هر که خدا را بسیار یاد کند خدایش جزا دهد.
نکاتى که در این حدیث ‏شریف است مستلزم بحثى مفصل و هر کدام راهگشاى سعادت دنیا و آخرت است اما مناسب با این مقال آن است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) مى‏فرمایند: رعایت اقتصاد و میانه‏روى در معیشت‏باعث ازدیاد روزى و نزول برکات الهى است و فردى که رعایت اعتدال مى‏کند دچار فقر و تنگدستى نمى‏شود و برعکس کسى که طریق اسراف و تبذیر پیش گیرد دچار محرومیت مى‏شود و خداوند چنین بنده‏اى را به سختى معیشت مبتلا مى‏سازد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «چهار دسته هستند که دعایشان مستجاب نمى‏شود: اول) کسى که در خانه مى‏نشیند و مى‏گوید: خدایا به من روزى بده! و در طلب روزى تلاش نمى‏کند در جواب او گفته مى‏شود: «الم آمرک بالطلب؟» آیا تو را به طلب روزى دستور ندادم؟
دوم) کسى که از همسر خود ناراحت است و او را نفرین مى‏کند، مى‏فرمایند: «الم اجعل امرها علیک‏» آیا امر او را به دست تو قرار ندادم؟
سوم) کسى که مالى داشته و آن را ضایع کرده است، مى‏گوید: «اللهم ارزقنى‏» خدایا به من روزى بده! مى‏فرمایند: «الم آمرک بالاقتصاد؟» آیا تو را به اقتصاد و میانه‏روى و اعتدال در خرج امر نکردیم و «الم آمرک بالاصلاح؟» آیا به تو دستور اصلاح در مال را ندادیم؟
چهارم) کسانى که از مال خود بدون شاهد به دیگران وام دهند و بعد وام‏گیرنده منکر شود، خداوند مى‏فرماید: «الم آمرک بالشهادة؟» (45) آیا به تو دستور ندادیم شاهد بگیرى؟
ملاحظه مى‏فرمایید که با وجود اسراف و شاهد نگرفتن در پرداخت وام، دعا فایده‏اى ندارد.
آثار سوء اسراف
الف) زیانهاى فردى
اسرافکار، علاوه بر زیانهاى اقتصادى که بر جامعه و ملت تحمیل مى‏کند ، براى خود نیز زیانهاى جبران‏ناپذیرى به بار مى‏آورد:
1 - خشم الهى; اسرافکار چون تعادل و توازن اقتصادى جامعه را برهم مى‏زند، از رحمت‏خدا بدور و گرفتار خشم خدا مى‏شود، همان‏گونه که در قرآن مجید آمده است: «انه لایحب المسرفین‏» (46) خداوند اسرافکاران را دوست نمى‏دارد، و امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ان السرف امر یبغضه الله‏» (47) اسراف مورد غضب خداست.
2 - محرومیت از هدایت; خداى متعال که همواره درهاى رحمتش بر بندگان گشوده است‏خود را «غافر الذنب و قابل التوب‏» (48) معرفى کرده است لکن نسبت‏به اسرافکاران مى‏فرماید: «ان الله لا یهدى من هو مسرف کذاب‏» (49) همانا خداوند کسى را که اسرافکار و دروغگوست هدایت نمى‏کند.
3 - فقر; روشن‏ترین اثر اقتصادى اسراف، فقر است، زیرا که اسرافکار در اثر مصرف نارواى خود هم جامعه را به ورطه فقر مى‏کشاند و هم خود دچار فقر مى‏شود. لذا یکى از راههاى مبارزه اسلام با فقر و محرومیت ایجاد هماهنگى اقتصادى و ریشه‏کن ساختن اسراف است. حضرت على(علیه السلام) مى‏فرمایند: «القصد مثراة و السرف متواة‏» (50) اقتصاد و میانه‏روى باعث توانگرى و اسراف و ولخرجى مایه فقر و تنگدستى است. و نیز فرمود: «سبب الفقر اسراف‏» (51) ولخرجى عامل فقر است.
4 - هلاکت; اسراف از هر نوعى که باشد انسان را به نابودى مى‏کشد. قرآن مجید این حقیقت را چنین بیان مى‏فرماید: «ما به وعده‏هایى که به انبیاء و اولیا دادیم وفا کردیم و سپس آنها را با هر که اراده کردیم نجات دادیم، اما مسرفان و ستمگران را هلاک کردیم‏» (52) و نیز حضرت على(علیه السلام) مى‏فرماید: «کثرة السرف تدمر» (53) اسرافکارى زیاد انسان را به هلاکت مى‏کشاند.
5 - کیفر اخروى; کیفر کسانى که از حدود الهى تجاوز کرده و اوامر و نواهى خدا را نادیده گرفته باشند، تنها فقر و تنگدستى در دنیا نیست‏بلکه عذاب اخروى نیز در انتظار آنان است. قرآن مجید در این‏باره مى‏فرماید: «و کذلک نجزى من اسرف و لم یؤمن بآیات ربه ولعذاب الآخرة اشد و ابقى‏» این چنین جزا مى‏دهیم کسى را که اسراف کند و ایمان به آیات پروردگارش نیاورد، عذاب آخرت شدیدتر و پایدارتر است، و در جاى دیگر مى‏فرماید: «و ان المسرفین هم اصحاب النار» براستى که مسرفان اهل دوزخند. به این ترتیب معلوم است که وضع افرادى که در مسیر باطل و هرزگیها دچار اسراف مى‏شوند چه خواهد بود!
ب) زیانهاى اجتماعى اسراف
البته از نظر اسلام، هر کس مالک حاصل کار و دسترنج‏خود - با رعایت‏حدود شرعى- مى‏باشد ولى انسان نمى‏تواند به بهانه این که مالک مالى است هر طور که بخواهد آن را صرف و خرج کند بلکه دو شرط اساسى دارد: یکى بهره‏گیرى براى خود و دیگرى بهره‏دادن به دیگران و تعطیل اینها دو صورت مى‏تواند داشته باشد:
1 - ثروت‏اندوزى و تکاثر که نه خود از آن بهره‏مند شود و نه دیگران.
2 - صرف مال در راه هوا و هوس و اسرافکارى، که هر دو ممنوع و داراى پیامدهایى به شرح زیر مى‏باشند:
1) حق‏ناشناسى، وجدان هر انسانى این مطلب را پذیراست که در برابر هر احسانى باید تشکر کرد و اخلاق اجتماعى نیز حکم مى‏کند که در مقابل هر نیکى باید حق‏شناس و سپاسگزار باشیم، از احسان و نیکى پدر و مادر، استاد و معلم تا خالق مهربان.
«لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابى لشدید» (54) اگر شکر نعمت را بجا آورید، فزونى دهیم و اگر کفران نعمت کنید مجازاتم شدید است.
2 - تزلزل و سستى، انسانهاى معتدل در فراز و نشیبهاى زندگى هرگز نمى‏لغزند ولى افراد اسرافکار که ولخرجى و مصرف‏زدگى تمام ابعاد زندگیشان را فراگرفته چون روحیه مقاومت ندارند، شکست‏خورده و متزلزل خواهند بود.
3 - کاهش تولید، جامعه مصرفى رفته‏رفته قدرت تولید را از دست مى‏دهد و براى تامین مایحتاج خود به بیگانه روى مى‏آورد. این مطلبى است که در دوران حکومت طاغوت براى همه ثابت‏شده و نیاز به توضیح ندارد.
4 - سقوط اخلاقى، ولخرجى و ریخت‏وپاشهاى نابجا و بى‏مورد، انسان را از مسیر صحیح بیرون آورده و به ورطه هولناک فساد و تباهى مى‏کشاند، انسان اسرافکار گاهى به مرحله‏اى مى‏رسد که به هر پستى تن مى‏دهد; رشوه مى‏گیرد، دروغ مى‏گوید، ربا مى‏خورد، به عناوین مختلف، عفت و شخصیت‏خود را از دست داده و سرانجام کارش به رسوایى مى‏کشد.
کیفر کسانى که از حدود الهى تجاوز کرده و اوامر و نواهى خدا را نادیده گرفته باشند، تنها فقر و تنگدستى در دنیا یست‏بلکه عذاب اخروى نیز در انتظار آنان است.
5 - ضعف ایمان، اسرافکارى آدمى را از راه اعتدال خارج مى‏کند و به سستى ایمان و ضعف عقیده مى‏کشاند.
6 - اختلاف طبقاتى، یکى از علل اساسى اختلاف طبقاتى به طور قطع همین اسرافکاریها است. و همچنین وابستگى به بیگانگان و تضییع حقوق دیگران و غفلت از خدا و حریم‏شکنى را از دیگر پیامدهاى اسراف باید شمرد. علاوه بر اینها دغدغه خاطر و گرفتاریهاى روحى و بیماریهاى جسمى و روانى از نتایج مسلم ولخرجیها و بى‏بندوبارى‏ها است.
در پایان باید عرض کنیم که اسراف و تبذیر دایره‏اى وسیع دارد و مصادیق آن نیز متعدد است.
اسراف در اموال عمومى، اسراف در بیت‏المال مسلمین، اسراف در مواد غذایى; خوراک، مسکن، وسیله نقلیه و نظایر اینها از جمله مصادیق اسراف است. زیانبارتر از همه اسراف در بیت‏المال است که امیرالمؤمنین على(علیه السلام) فرمود: «ان اعظم الخیانة، خیانة الامة‏» (55) بالاترین خیانت، خیانت‏به مردم است.
استفاده شخصى از اموال عمومى، علاوه بر اسراف، خیانت است، اسراف در آب و غذا، اسراف در برق و گاز علاوه بر اسرافکارى، خیانت‏به مردم است.
شیوه مبارزه با اسراف
نظارت همگانى یا امر به معروف و نهى از منکر، تبلیغات و ارائه الگوى صحیح مصرف و سرانجام برخورد عملى و قانونى قاطعانه با اسرافکاران مى‏تواند کارساز باشد و از این همه خلاف و اختلاف جلوگیرى کند.